________________
શતક - ૨: ઉદ્દેશક – ૬
ભાષા
(૧) ભાષાના ભેદ : મુખ્ય ચાર ભેદ છે– (૧) સત્યા (ર) અસત્યા (૩) સત્યામૃષા (મિશ્ર—સત્ય અને અસત્ય બંને ભાવથી યુક્ત ભાષા) (૪) અસત્યામૃષા [વ્યવહાર ભાષા–આમંત્રણી આજ્ઞાપની આદિ સત્ય-અસત્યથી ભિન્ન ભાષા]
(ર) ભાષાનું મૂળ કારણ : જીવ છે.
(૩) ભાષાની ઉત્પત્તિ : ઔદારિક, વૈક્રિય અને આહારક તે ત્રણ સ્થૂલ શરીરથી થાય છે.
(૪) ભાષાનું સંસ્થાન : વજ્રના આકારનું હોય છે.
(૫) ભાષાના પુદ્ગલ : લોકના અંત સુધી જાય છે.
(૬) ભાષારૂપે ગ્રહણ કરાતા પુદ્ગલો : દ્રવ્યથી અનંત પ્રદેશી કંધ, ક્ષેત્રથી અસંખ્યાત આકાશ પ્રદેશોને અવગાહિત થઈને રહેલા સ્કંધ, કાળથી એક, બે, ત્રણ સમય આદિ અસંખ્યાત સમયની સ્થિતિવાળા પુદ્ગલ સ્કંધ અને ભાવથી– પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ અને આઠ સ્પર્શમાંથી ચાર સ્પર્શ [સ્નિગ્ધ, રૂક્ષ, શીત અને ઉષ્ણ] વાળા પુદ્ગલ સ્કંધ તથા નિયમતઃ છએ દિશામાં રહેલા ભાષા વર્ગણાના પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરી શકે છે.
(૭) સાન્તર-નિરન્તર : ભાષા વર્ગણાના પુદ્ગલો નિરંતર ગ્રહણ થાય છે અને સાંતર છોડાય છે. સાંતરનો અર્થ અટકી–અટકીને નહિ પરંતુ સાંતરનો વાસ્તવિક અર્થ એ છે કે, પ્રથમ સમયમાં ગૃહીત પુદ્ગલો દ્વિતીય સમયે છોડાય, દ્વિતીય સમયના ગૃહીત પુદ્ગલો તૃતીય સમયે છોડાય ઈત્યાદિ. પ્રથમ સમયમાં
૮૫
