________________
અહોરાત્રિ : અગિયારમી પ્રતિમા અહોરાત્ર-આઠ પ્રહરની છે અને બારમી પ્રતિમા એક રાત્રિ-ચાર પ્રહરની છે. અગિયારમી અને બારમી પ્રતિમાની આરાધના છઠ અને અઠ્ઠમતપ પૂર્વક કરાય છે. આ રીતે તેનું તપ ક્રમશઃ બે દિવસ અને ત્રણ દિવસનું છે. પરંતુ તેમાં કાયોત્સર્ગ ક્રમશઃ અહોરાત્ર અને એક રાત્રિ પર્યત જ કરવાનો હોય છે. આ કાયોત્સર્ગના કાલમાનની મુખ્યતાએ તેના નામ અહોરાત્રિની અને એક રાત્રિની છે તે સાર્થક છે.
ભિક્ષુ પ્રતિમાના આરાધકની યોગ્યતા : સુદ્રઢ સંઘયણ સંપન્ન, ધૃતિસંપન્ન, શક્તિસંપન્ન, વિશિષ્ટ શ્રુતજ્ઞાનના ધારક જ પ્રતિમાનું આરાધન કરી શકે છે.
જ્ઞાન સંપદા : જઘન્ય નવમાં પૂર્વની ત્રીજી આચાર વસ્તુ અને ઉત્કૃષ્ટ કંઈક ન્યૂન દશપૂર્વનું શ્રુતજ્ઞાન હોવું આવશ્યક છે.
પ્રતિમાના આરાધકનો જીવન વ્યવહાર : તે શરીર સંસ્કારનો અને દેહાસક્તિનો ત્યાગ કરીને, અનુકૂળ અને પ્રતિકૂળ ઉપસર્ગોને સમભાવથી સહન કરે છે. પરિચિત સ્થાનમાં એક રાત્રિ અને અપરિચિત સ્થાનમાં બે રાત્રિ રહે છે. તેથી વધુ રહે નહીં.
ભાષા : તે ચાર પ્રકારની ભાષા બોલી શકે છે- યાચની, પૃચ્છની, અનુજ્ઞાપની-સ્થાનાદિની આજ્ઞા લેવા માટેની અને પ્રષ્ટ વ્યાકરણી–પ્રશ્નોના ઉત્તર આપવા માટેની.
સ્થાન : તે ઉપાશ્રય સિવાય મુખ્યતયા ત્રણ સ્થાનમાં નિવાસ કરે છે - (૧) આરામગૃહ – જેની ચારે તરફ બગીચા હોય (ર) વિકટગૃહ – જે ચારે તરફ ખુલ્લું પરંતુ ઉપરથી આચ્છાદિત હોય (૩) વૃક્ષમૂલગૃહ.
સંસ્તારક : તે ત્રણ પ્રકારના સંસ્તારક ગ્રહણ કરી શકે છે - પૃથ્વીશિલા, કાષ્ઠશિલા અને દર્ભનો સંસ્તારક. અધિકતર સમય સ્વાધ્યાય અને ધ્યાનમાં જ વ્યતીત કરે છે. તે શરીરની સુખાકારી માટે સ્થાનાંતર કરતા નથી.
૭૪
