________________
શતક - ૧: ઉદ્દેશક – ૮
બાલ
બાલ, પંડિત આદિના આયુષ્યબંધ :
અહીં એકાંત બાલ, એકાંત પંડિત અને બાલ-પંડિત મનુષ્યના આયુષ્યબંધ વિષે વિચારણા કરી છે.
એકાંત બાલ: મિથ્યાદ્રષ્ટિ અને અવિરત સમ્યગદ્રષ્ટિ એકાંત બાલ છે. એકથી ચાર ગુણસ્થાનવર્તી જીવો બાલ કહેવાય છે. અહીં 'બાલની સાથે પ્રયુક્ત એકાંત વિશેષણ મિશ્રદ્રષ્ટિના નિષેધ માટે છે. મિશ્રદ્રષ્ટિમાં આયુષ્યનો બંધ થતો નથી.
એકાંત બાલ મનુષ્યોને ચારે ગતિના આયુષ્યનો બંધ શા માટે?: એકાંત બાલત્વ સમાન હોવા છતા પણ બાલ જીવો એક જ ગતિના આયુષ્યનો બંધ ન કરતાં, ચારે ગતિનું આયુષ્ય શા માટે બાંધે છે? તેનું કારણ બાલ જીવોની પ્રકૃત્તિની વૈવિધ્યતા છે. કોઈ એકાંત બાલ જીવ મહારંભી, મહાપરિગ્રહી, અસત્ય માર્ગોપદેશક તથા પાપાચારી હોય, તે નરકાયુનો અથવા તિર્યંચાયુનો બંધ કરે છે. કોઈ એકાંત બાલ જીવ અલ્પકષાયી, અકામ નિર્જરા તથા બાલ તપથી યુક્ત હોય; તે મનુષ્યાય અથવા દેવાયુનો બંધ કરે છે અને અવિરત સમ્યગ દ્રષ્ટિ મનુષ્ય દેવાયુ જ બાંધે છે.
એકાંત પંડિતઃ વસ્તુ તત્ત્વના યથાર્થ સ્વરૂપને જાણીને તદનુસાર જે આચરણ કરે છે તે પંડિત છે. તે મહાવ્રતી સાધુ હોય છે. છઠ્ઠાથી ચૌદમા ગુણસ્થાનવર્તી જીવો પંડિત' કહેવાય છે. તેમાં છઠ્ઠ-સાતમાં ગુણસ્થાનકે આયુષ્યનો બંધ થાય છે. તેમાં પણ સાતમા ગુણસ્થાનકે આયુષ્ય બંધનો પ્રારંભ થતો નથી. છ ગુણસ્થાનકે આયુષ્ય બંધનો પ્રારંભ કર્યો હોય તેવા જીવ સાતમે ગુણસ્થાનકે આયુષ્ય બંધની પૂર્ણાહુતિ કરે છે. અહીં પંડિત' ની સાથે પ્રયુક્ત 'એકાંત'
પs
