________________
બની જાય છે, તેમ આત્મા અને કર્મ પરમાણુ લોલીભૂત થઈ એકમેક થાય છે, તે જ તેની અવગાઢતા છે.
(૪) મણમસિપડેવપ્ના: જીવ-પુદ્ગલ પરસ્પર સ્નેહ પ્રતિબદ્ધ છે. સ્નેહ એટલે રાગાદિ રૂપ ચીકાશ. જેમ તેલયુક્ત વસ્તુ પર ધૂળ-રજ ચીટકી જાય છે, તેમ રાગદ્વેષની ચીકાશથી કર્મો આત્મપ્રદેશ સાથે ચોંટી જાય છે અર્થાત તીવ્રબંધ થાય છે.
(પ) મUામUUપડતાપરસ્પર સમુદાય રૂપે રહેવું. જીવ પ્રદેશ અને કર્મ પુદગલોનો બંધ થાય ત્યારે તેઓ બંને એક સમુદાય રૂપ બની જાય છે.
આ રીતે જીવ અને પુદગલોનો પ્રગાઢ સંબંધ છે. તેમ છતાં બંનેનું તાત્વિક સ્વરૂપ સર્વથા ભિન્ન છે.
જીવ અને પુદ્ગલના સંબંધમાં નિમિત્ત કોણ? : આ સંબંધ કેવળ જીવથી કે કેવળ પુદ્ગલથી થતો નથી. બંને તરફથી થાય છે. તે સૂચિત કરવા અહીં સ્નેહ પ્રતિબદ્ધ' શબ્દ પ્રયોગ કર્યો છે. જીવમાં સ્નેહ-રાગ દ્વેષ આદિ વિભાવોની સ્નિગ્ધતા છે અને પુદગલમાં સ્નેહથી આકર્ષિત થવાની યોગ્યતા છે. આ રીતે ઉભયાત્મક સ્નેહના કારણે પરસ્પર સંબંધ થાય છે. નૌકામાં છિદ્ર છે. બહાર છલોછલ પાણીથી ભરેલું તળાવ છે. પાણી સહજ રીતે નૌકામાં પ્રવેશ પામે છે. તે જ રીતે જીવ અને પુદ્ગલનો સંબંધ થાય છે.
જીવપ્રદેશ અને કર્મયુગલની એકમેકતા સૂચક દ્રષ્ટાંત પાણી અને છિદ્રવાળી નૌકાના દ્રષ્ટાંત વડે જીવ-પુગલની એકમેકતા સ્પષ્ટ કરી છે. પાણીથી છલકાતા સરોવરમાં છિદ્રવાળી નાવ ઉતારતા તે પાણીથી પૂર્ણરૂપે ભરાઈ જાય છે અને પાણીમાં ડૂબી જાય છે. તે ડૂબેલી નૌકા અને પાણી જે રીતે એકરૂપ થઈ જાય તે જ રીતે જીવપ્રદેશમાં પુદગલ એકરૂપ થઈને રહે છે. જેમ પાણી અને નૌકાનું અસ્તિત્વ અલગ રહે છે તેમ જીવ અને પુગલનું અસ્તિત્વ પણ ભિન્ન રહે છે.
૪૯
