________________
છે. શાસ્ત્રમાં અન્યત્ર આહારાદિ ચાર સંજ્ઞાઓનું કથન છે. અહીં વિસ્તારની અપેક્ષાએ તેના દશ ભેદ કહ્યા છે. (૧) આહાર સંજ્ઞા સુધાવેદનીયના ઉદયથી આહારની ઈચ્છા, અભિલાષા. (ર) ભય સંજ્ઞા : ભય મોહનીયના ઉદયથી વ્યાકુળ ચિત્તયુક્ત આત્માનું ભયભીત થવું, કંપવું, રોમાંચિત થવું, ગભરાવું વગેરે. (૩) મૈથુન સંજ્ઞા : વેદ મોહનીય કર્મના ઉદયથી સ્ત્રીપુરુષ આદિને પરસ્પર એક બીજાના અંગ સ્પર્શની અને તેને જોવા આદિની ઈચ્છા થાય, તે મૈથુન સંજ્ઞા કહેવાય અથવા જેનાથી મૈથુનેચ્છા અભિવ્યક્ત થાય, તેને મૈથુન સંજ્ઞા કહે છે. (૪) પરિગ્રહ સંજ્ઞા : લોભ કષાય મોહનીયના ઉદયથી સચિત્ત, અચિત્ત અથવા મિશ્ર દ્રવ્યનો આસક્તિ-પૂર્વક સંગ્રહ કરવાની ઈચ્છા. (૫) ક્રોધ સંજ્ઞા : ક્રોધના ઉદયથી આવેશમાં આવવું અને નેત્રનું લાલ થવું, કંપવું વગેરે. (૬) માન સંજ્ઞા : માનના ઉદયથી અહંકારાદિરૂપ પરિણામ થવા. અપમાન થાય તો દુઃખ થવું. (૭) માયા સંજ્ઞા: માયાના ઉદયથી દુર્ભાવનાવશે અન્યને ઠગવા, વિશ્વાસઘાત કરવો વગેરે. (૮) લોભ સંજ્ઞા લોભના ઉદયથી સચિત્ત-અચિત્ત પદાર્થ પ્રાપ્તિની લાલસા. (૯) ઓઘ સંજ્ઞા : અસ્પષ્ટ ઈચ્છા અને ધૂનમાં ને ધૂનમાં ઉપયોગ વિનાની પ્રવૃત્તિ કરવી. (૧૦) લોક સંજ્ઞા : લોક રૂઢિ અથવા લોક દ્રષ્ટિ અનુસાર પ્રવૃત્તિ કરવાની ઈચ્છા થવી.
આ દસે સંજ્ઞાઓ જૂનાધિકરૂપે સર્વ છદ્મસ્થ સંસારી જીવોમાં પ્રાપ્ત થાય છે.
૨૦૮
