________________
આયુષ્યનું વેદન કરે છે. ર૪ દંડકના જીવો માટે આ નિયમ સમાન છે.
મહાવેદના અને અલ્પવેદના : પરભવમાં ઉત્પન્ન થનારા જીવોને અલ્પ વેદના, મહાવેદના ક્યારે થાય તેનું અહીં સ્પષ્ટીકરણ છે.
ર૪ દંડકના જીવોને ઉત્પન્ન થયા પહેલાં કે ઉત્પન્ન થતાં તેના પૂર્વકૃત કર્માનુસાર ક્યારેક મહાવેદના અને ક્યારેક અલ્પ વેદના હોય છે. ઉત્પન્ન થયા પછી તે ભવ અનુસાર વેદના હોય છે. નૈરયિકો નરકમાં ઉત્પન્ન થઈને અવશ્ય ભવ પ્રત્યય મહાવેદના રૂપ એકાંત દુઃખ ભોગવે છે પરંતુ તેઓ દેવાદિના સંયોગે ક્યારેક શાતાનો અનુભવ કરે છે.
ભવનપતિ, વાણવ્યંતર, જ્યોતિષી અને વૈમાનિક દેવ ઉત્પન્ન થયા પછી ભવ પ્રત્યય એકાંત સુખ-શાતા વેદના ભોગવે છે પરંતુ ક્યારેક અન્ય દેવના પ્રહારાદિના કારણે અશાતાનો અનુભવ કરે છે. પૃથ્વી-કાયથી મનુષ્યો સુધીના દસ દંડકના જીવો ઉત્પન્ન થયા પછી વિમાત્રાથી–વિવિધ પ્રકારે વેદના વેદે છે અર્થાત્ તેઓને દેવ અને નારકીની જેમ શાતા કે અશાતાની કોઈ નિશ્ચિતતા હોતી નથી.
અનાભોગ નિવર્તિત આયુષ્ય બંધ: ર૪ દંડકના જીવોમાં આભોગ નિવર્તિત આયુષ્ય બંધનો નિષેધ કરીને અનાભોગ નિર્વર્તિત આયુષ્ય બંધની પ્રરૂપણા કરી છે.
સમસ્ત સંસારી જીવ અનાભોગપૂર્વક અર્થાત નહીં જાણતાં જ આયુષ્ય બાંધે છે. તેનું તાત્પર્ય એ છે કે આયુષ્ય બંધ સમયે "મારા આયુષ્યનો બંધ થઈ રહ્યો છે," એમ કોઈ જીવોને જ્ઞાન હોતું નથી. જીવ જે ગતિમાં જવા યોગ્ય કર્મ કરે છે, તે ગતિના આયુષ્યનો બંધ થાય છે.
કર્કશ-અકર્કશ વેદનીય કર્મબંધ : સમુચ્ચય જીવો અને ર૪ દંડકોવર્તી જીવોના કર્કશવેદનીય અને અકર્કશવેદનીય કર્મબંધના કારણોનું નિરૂપણ કર્યું
૨૦૧
