________________
લેશ્યાની અપેક્ષાએ અલ્પ-મહાકર્મત્વ: ર૪ દંડકના જીવોમાં લશ્યાની અપેક્ષાએ કર્મની તારતમ્યતાનું સયુક્તિક કથન છે.
સાપેક્ષ કથનનો આશય : સામાન્યતયા કૃષ્ણલેશ્યા અનંત અશુભ પરિણામરૂપ છે, તેની અપેક્ષાએ નીલલેશ્યા કંઈક શુભ પરિણામરૂપ છે. તેથી કૃષ્ણલેશી જીવ મહાકર્મી અને નીલલેશી જીવ તેનાથી અલ્પકર્મી હોય છે પરંતુ આયુષ્ય-સ્થિતિની અલ્પતાના કારણે કૃષ્ણલેશી જીવ અલ્પકર્મી અને અધિકતાના કારણે નીલલેશી જીવ મહાકર્મી પણ હોઈ શકે છે.
જેમ કે સાતમી નરકમાં ઉત્પન્ન થયેલા કોઈ કૃષ્ણલેશી નૈરયિકે પોતાના આયુષ્યની અધિક સ્થિતિ ભોગવી લીધી છે. તેથી તેના અધિક કર્મો ક્ષય થઈ ગયા છે પરંતુ તેની અપેક્ષાએ કોઈ નીલકેશી નૈરયિક દસ સાગરોપમની સ્થિતિએ પાંચમી નરકમાં તત્કાલ ઉત્પન્ન થયો છે. તેણે પોતાના આયુષ્યની સ્થિતિ વધુ ક્ષય કરી નથી. તેના કર્મો પણ વધારે ક્ષય થયા નથી, તેથી તે નીલલેશી નૈરયિક ઉક્ત કૃષ્ણલેશી નૈરયિકની અપેક્ષાએ મહાકર્મી હોય છે. આ રીતે પ્રત્યેક સ્થાનમાં સમજી લેવું જોઈએ.
વેદના અને નિર્જરા: સામાન્ય જીવ અને ર૪ દંડકના જીવમાં ત્રણે ય કાલની અપેક્ષાએ વેદના અને નિર્જરાના સમયમાં પૃથકત્વ નિરૂપિત કર્યું છે. વેદના : ઉદય પ્રાપ્ત કર્મોને ભોગવવા તે વેદના. નિર્જરા : કર્મના વેદન પછી તે નોકર્મ બની જાય અને તેનો નાશ થવો અર્થાત્ આત્માથી દૂર થવા, તે નિર્જરા છે.
બંનેનું સ્વરૂપ જોતાં સ્પષ્ટ થાય છે કે વેદના અને નિર્જરા બંને સર્વથા પૃથક છે. તેથી જ કહ્યું છે કે વેદના કર્મની થાય છે અને નિર્જરા નોકર્મ (કર્માભાવ) ની થાય છે. તેનું તાત્પર્ય એ છે કે કષાય અને યોગના નિમિત્તથી જીવ જ્યારે
૧૯૫
