________________
દ્રઢતા હોય તો આગાર રહિત પણ કરી શકે છે. આ કારણે પ્રત્યાખ્યાનના સાગાર અને અનાગાર તેમ બે ભેદ થાય છે.
(૭) પરિમાણ કૃત પ્રત્યાખ્યાન : દરિ, કવલ, ઘર, ભિક્ષા અથવા ભોજ્ય દ્રવ્યોની મર્યાદા કરવી. જેમ કે પાત્રમાં એક સાથે જેટલી અન્નાદિક વસ્તુ પડશે, તેટલી વસ્તુ હું વાપરીશ તે દત્તિ પરિમાણ છે. આ જ રીતે કવલ, ઘર આદિની પણ મર્યાદા થઈ શકે છે.
(૮) નિરવશેષ પ્રત્યાખ્યાન : અશન-પાન-ખાદિમ અને સ્વાદિમ, આ ચારે પ્રકારના આહારના સમયની મર્યાદા સાથે સર્વથા પ્રત્યાખ્યાન કરવા.
(૯) સંકેત પ્રત્યાખ્યાન : મુઠ્ઠી, અંગૂઠી ગાંઠ અને નમસ્કાર મંત્ર આદિ પ્રત્યાખ્યાન પૂર્ણ કરવાના કોઈ પણ સંકેતપૂર્વક પ્રત્યાખ્યાન કરવા.
(૧૦) અઢા પ્રત્યાખ્યાન : અઠ્ઠા-કાલ વિશેષને નિયત કરીને પ્રત્યાખ્યાન કરવા; જેમ કે પોરસી, બે પોરસી, માસખમણ, અદ્ધ માસખમણ આદિ.
શ્રમણોપાસકના પાંચ અણુવ્રતોને પુષ્ટ કરનારા ગુણવ્રતને દેશ ઉત્તરગુણ પ્રત્યાખ્યાન કહે છે. તેના સાત પ્રકાર છે
(૧) દિવ્રત દિશા પરિમાણ વ્રત પૂર્વાદિ છ એ દિશાઓમાં ગમનની મર્યાદા કરવી, નિયમ કરેલી દિશા સિવાયના ક્ષેત્રમાં આશ્રવ–સેવનનો ત્યાગ કરવો.
(ર) ઉપભોગ-પરિભોગ પરિમાણ વ્રત : ઉપભોગ્ય- એકવાર ભોગવવા યોગ્ય ભોજનાદિ અને પરિભોગ્ય- વારંવાર ભોગવવા યોગ્ય વસ્ત્રાદિ વસ્તુઓ [ ર૬ બોલ] ની મર્યાદા કરવી.
(૩) અનર્થદંડ વિરમણ વ્રત : અપધ્યાન, પ્રમાદ, હિંસાકારી શસ્ત્ર પ્રદાન, પાપકર્મોપદેશ આદિ નિરર્થક નિષ્પયોજન હિંસાદિ જનક કાર્ય અનર્થદંડ છે, તેનાથી નિવૃત્ત થવું.
(૪) સામાયિક વ્રત: સાવદ્ય-પાપકારી પ્રવૃત્તિ અને આર્ત-રૌદ્ર ધ્યાનનો ત્યાગ કરી, ધર્મધ્યાનમાં તથા સમભાવમાં સ્થિર થવું.
૧૯૧
