________________
શતક-૭ : ઉદ્દેશક-૨
વિરતિ
અહીં સુપ્રત્યાખ્યાન અને દુષ્પત્યાખ્યાનનું સ્વરૂપ સમજાવતાં સમ્યગ જ્ઞાનની અનિવાર્યતા પ્રગટ કરી છે. સમ્યગ જ્ઞાન સહિતના પ્રત્યાખ્યાન સુપ્રત્યાખ્યાન બને છે. અજ્ઞાની વ્યક્તિના પ્રત્યાખ્યાન દુષ્પત્યાખ્યાન છે. શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રમાં પણ કહ્યું છે કે પઢમં તો ય = પહેલાં જ્ઞાન અને પછી દયા. અહીં પણ ચારિત્રનું આરાધન જ્ઞાનપૂર્વક થઈ શકે તે વાતનું સમર્થન કર્યું છે.
રૂમે ગીવા મનીવાઃ આ જીવ છે, આ અજીવ છે તેવું સંક્ષિપ્ત, વિસ્તૃત કે વિશ્લેષણયુક્ત જ્ઞાન, જીવ હિંસાના ત્યાગીને અવશ્ય હોવું જોઈએ. જ્ઞાન વિના કરેલો ત્યાગ દીર્ધકાલ સુધી ટકી શકતો નથી અને સંપૂર્ણ રીતે સફળ થતો નથી. તેથી અજ્ઞાનીના પ્રત્યાખ્યાનને દુષ્પત્યાખ્યાન કહ્યા છે.
સુપઘાયં: અહીં જીવહિંસાના ત્યાગ માટે જીવ-અજીવના જ્ઞાનની અનિવાર્યતા પ્રગટ કરી છે. તેજ રીતે પ્રત્યેક પ્રત્યાખ્યાનમાં તત્સંબંધી જ્ઞાન હોવું જરૂરી છે. જેમ કે- આયંબિલના પ્રત્યાખ્યાન કરનારને આયંબિલના આહારની, તેની વિધિની જાણકારી જરૂરી છે. આ રીતે સમ્યજ્ઞાનપૂર્વકના પ્રત્યાખ્યાન સુપ્રત્યાખ્યાન કહેવાય છે.
મૂળગુણ પ્રત્યાખ્યાન: ચારિત્રરૂપ કલ્પવૃક્ષને માટે મૂળગુણ પ્રત્યાખ્યાન મૂળ સમાન ગણાય છે, તેથી પ્રાણાતિપાત વિરમણ આદિને મૂળ ગુણ કહે છે. આ મૂલ ગુણ વિષયક પ્રત્યાખ્યાન (ત્યાગ-વિરતિ) ને મૂળગુણ પ્રત્યાખ્યાન કહે છે. તેના બે ભેદ છે. તેમાં સર્વવિરત મુનિઓના પાંચ મહાવ્રત સર્વ મૂળગુણ પ્રત્યાખ્યાન છે અને દેશવિરત શ્રાવકોના પાંચ અણુવ્રત દેશ મૂળગુણ પ્રત્યાખ્યાન કહેવાય છે.
૧૮૯
