________________
શતક-૭ : ઉદ્દેશક-૧
આહાર
આહારક-અનાહારક : સંસારી જીવ ઓજ, રોમ કે કવલાહાર દ્વારા શરીર અને પર્યાપ્તિ યોગ્ય પુગલ ગ્રહણ કરે તેને આહારક અને તદ્યોગ્ય પુદગલ ગ્રહણ ન કરે તેને અનાહારક કહે છે. સંસાર કાલમાં જીવને અનાહારક દશા અત્યલ્પ હોય છે. તે આ પ્રમાણે છે- (૧) સિદ્ધ જીવ સદા અનાહારક હોય છે. (ર) કેવળી ભગવાન કેવળી સમુદઘાતના ત્રીજા, ચોથા, પાંચમા સમયમાં અનાહારક હોય છે. (૩) અયોગી કેવળી અવસ્થા અર્થાત્ ચૌદમાં ગુણસ્થાનમાં જીવ અનાહારક હોય છે (૪) વાટે વહેતા જીવ વિગ્રહગતિના એક, બે અથવા ત્રણ સમય અનાહારક હોય છે. અહીં વાટે વહેતા જીવની અનાહારક અવસ્થાનું કથન છે.
પ્રથમાદિ સમય : અનાદિકાલીન જીવની ઉત્પત્તિ ક્યારે ય થતી નથી. તેથી સૂત્ર કથિત પ્રથમાદિ સમયને પર્યાય અપેક્ષાએ સમજવા. અહીં નૂતનભવના આયુષ્યના પ્રથમ, દ્વિતીય, તૃતીયાદિ સમયનું ગ્રહણ કર્યું છે.
વિગ્રહગતિ : જીવ એક ભવનું આયુષ્ય પૂર્ણ કરી બીજા ભવમાં જન્મ ધારણ કરવા માર્ગમાં ગમન કરે છે તેને વિગ્રહગતિ કે અંતરાલ ગતિ કહે છે. જીવની આ ગતિ આકાશ પ્રદેશની શ્રેણી અનુસાર જ થાય છે. જીવનું ઉત્પત્તિ સ્થાન જો સમશ્રેણીએ હોય અર્થાત્ સીધી રેખાએ હોય તો જીવ વળાંક લીધા વિના જુગતિએ ગમન કરે છે. જીવનું ઉત્પત્તિ સ્થાન જો વિષમ શ્રેણી પર હોય તો જીવ એક, બે કે ત્રણ વળાંક લઈ વક્રગતિએ ગમન કરે છે.
એક સમયની જુગતિ : કોઈ જીવ જુગતિએ ગમન કરે ત્યારે તે એક જ સમયમાં ઉત્પત્તિ સ્થાને પહોંચી જાય છે અને ત્યાં ઉત્પન્ન થાય તે જ સમયે તે આહાર ગ્રહણ કરે છે. આ રીતે જુગતિવાળા જીવ પ્રથમ સમયમાં આહારક જ
૧૭૭
