________________
શતક-૬ : ઉદ્દેશક–૬ ભવિક (ઉત્પન્ન થનાર)
૨૪ દંડકના જીવ જ્યારે એક સ્થૂલ શરીરને છોડીને અન્ય સ્થૂલ શરીરને પ્રાપ્ત કરે છે અર્થાત્ નવો જન્મ ધારણ કરે છે ત્યારે સહુ પ્રથમ ક્યારે આહાર કરે અને તેનું પરિણમન કરીને ક્યારે શરીર બાંધે છે?
જીવ પોતાના ઉત્પત્તિ સ્થાન સુધી બે રીતે જાય છે - (૧) સમુદ્ઘાત રહિત– વર્તમાન ભવનું આયુષ્ય પૂર્ણ કરી, મારણાંતિક સમુદ્ઘાત કર્યા વિના આગામી ભવના ઉત્પત્તિ સ્થાનમાં પહોંચી પ્રથમ સમયે આહાર ગ્રહણ કરે છે. (ર) સમુદ્દાત સહિત– મારણાંતિક સમુદ્ઘાત કરી ઉત્પત્તિ સ્થાને પહોંચી પાછા શરીરસ્થ થઈ પુનઃ બીજી વાર મારણાંતિક સમુદ્ઘાત કરી એટલે મરણ પામી ઉત્પત્તિ સ્થાને પહોંચી, પ્રથમ સમયે આહાર ગ્રહણ કરે છે.
૫પસિયં સેઢિ મોતૂળઃ પાંચમા ઉદ્દેશકની પદ્મપસિયાપ સૃદ્ધિ ની વ્યાખ્યા અનુસાર અહીં છઠ્ઠા ઉદ્દેશકમાં પણ જીવનો ગમનાગમનનો પ્રસંગ હોવાથી સમભિત્તિ અર્થ કર્યો છે. જીવનો ધનાકાર એવા અસંખ્યાત આકાશ પ્રદેશને અવગાહવાનો સ્વભાવ હોવાથી એક પ્રદેશી શ્રેણીને જીવ અવગાહી શકતો નથી.
તાત્પર્ય એ છે કે મરણ પામી જન્મ સ્થાનમાં જતા જીવના આત્મપ્રદેશો શરીરમાંથી બહાર નીકળીને સમ પહોળાઈથી લોકાંત પર્યંત ફેલાય છે.
મારણાંતિક સમુદ્શાતનું ક્ષેત્ર પ્રમાણ : જીવ જ્યારે મારણાંતિક સમુદ્ઘાત દ્વારા ઉત્પત્તિ સ્થાન સુધી જાય ત્યારે જઘન્ય અંગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ છએ દિશામાં પાંચ સ્થાવર જીવોની અપેક્ષાએ લોકાન્ત સુધી જાય છે કારણ કે પાંચે સ્થાવરના ઉત્પત્તિ સ્થાન લોકાંતથી લોકાંત સુધી છે.
૧૬૪
