________________
જીવો પાસે પૂર્વકૃત કર્મો અવશ્ય હોય છે. વર્તમાનના સુખ-દુઃખના વેદનમાં પૂર્વકૃત કર્મો પણ નિમિત્તભૂત બને છે. તેથી કર્મને કરણ કહ્યું છે.
એકેન્દ્રિયોને બે કરણ-કર્મ અને કાયયોગ; વિકસેન્દ્રિય અને અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયને ત્રણ કરણ- કર્મ, કાયયોગ, વચનયોગ અને સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવોને ચાર કરણ હોય છે. જે જીવને જેટલા કરણ પ્રાપ્ત થયા હોય તેના માધ્યમથી તે સુખ-દુઃખનો અનુભવ કરે છે.
સુખ દુઃખના વેદનનો આધાર કરણની શુભાશુભતા પર છે. નારકો પાપના ઉદયે અશુભ કરણ હોવાથી પ્રાયઃ દુ:ખરૂપ વેદના વેદે છે. દેવો પુણ્યોદયે શુભ કરણ હોવાથી પ્રાયઃ સુખરૂપ વેદના વેદે છે. મનુષ્ય અને તિર્યંચ ગતિના જીવો શુભાશુભ કરણ હોવાથી ક્યારેક સુખરૂપ અને ક્યારેક દુઃખરૂપ વેદનાનો અનુભવ કરે છે.
સિદ્ધાત્મા પાસે યોગ કે કર્મરૂપ કરણ ન હોવાથી તેઓ કર્મજન્ય સુખ દુઃખનો અનુભવ કરતા નથી. તેઓ સ્વરૂપજન્ય સુખમાં લીન હોય છે.
પડિમાધારીને મહાવેદના મહાનિર્જરા : ભિક્ષુની બાર પડિયા અને અન્ય અનેક પડિમા-અભિગ્રહોને ધારણ કરનાર સાધક મહાન કષ્ટોને સમતા ભાવે સહન કરે અને અનંત કર્મોની મહાનિર્જરા કરે છે. તેઓમાં જ્ઞાન દશા અને કર્મ મુક્તિ માટેનું મહાપરાક્રમ હોય છે.
નારકી જીવોને મહાવેદના અલ્પનિર્જરા : તેઓમાં જ્ઞાનદશાનો પ્રાયઃ અભાવ હોય છે, તેમજ તે જીવોને કર્મ નિર્જરા માટેનું કોઈ લક્ષ્ય કે પરાક્રમ પણ હોતું નથી. માટે તે મહાન દુઃખ ભોગવવા છતાં અલ્પનિર્જરા-વાળા હોય છે.
શૈલેશી અણગારને અલ્પવેદના મહાનિર્જરા : શૈલેશી અવસ્થાને પ્રાપ્ત ચૌદમાં ગુણસ્થાનવર્તી અણગાર શુક્લધ્યાનરૂપ મહાપરાક્રમયુક્ત હોવાથી તે અનંતાનંત કર્મોની નિર્જરા કરે છે. આ અવસ્થામાં કોઈ જીવને કદાચ તીવ્ર અશાતા વેદનીય કર્મોનો ઉદય હોય પરંતુ તે જીવો સ્વરૂપમાં લીન અને યોગ
૧૪૯
