________________
શતક-૫ : ઉદ્દેશક-૯
રાજગૃહ
શુભ પુગલ પરિણમન થવાથી પ્રકાશ થાય છે અને અશુભ પુદ્ગલ પરિણમન થવાથી અંધકાર થાય છે. સૂર્ય અને રત્નોના સંયોગે શુભ પગલ પરિણમન થાય છે અને તેના અભાવે પુદગલ પરિણમન અશુભ થઈ જાય છે. તિરછાલોકમાં સૂર્યના નિમિત્તે અને દેવલોકમાં દેવ વિમાનાદિના રત્નોની તેજસ્વીતાના કારણે શુભ પુદગલ પરિણમન થાય છે. તે ઉપરાંત ચક્ષુ ઈન્દ્રિયના સદુભાવવાળાને જ તે પ્રકાશ ઉપયોગી થાય છે. ચક્ષુ ઈન્દ્રિય રહિત જીવોને તે પ્રકાશ અનુપયોગી હોય છે. આ કારણથી એકેન્દ્રિય, બેઈન્દ્રિય અને તેઈન્દ્રિય જીવો એકાંતે અંધકારની જ અનુભૂતિ કરે છે તે પ્રમાણે કથન છે. રત્નાદિ સ્વયં પ્રકાશક પૃથ્વીકાયિક જીવો પણ આંખના અભાવે પ્રકાશની અનુભૂતિ કરી શકતા નથી.
દેવોને આંખ અને શુભ પુદ્ગલોનો સંયોગ હોવાથી એકાંતે પ્રકાશની અનુભૂતિ થાય છે અને નારકોને આંખ હોવા છતાં અશુભ પુદ્ગલોનો સંયોગ હોવાથી એકાંતે અંધકારની અનુભૂતિ થાય છે.
મનુષ્ય અને તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય પશુ-પક્ષીઓને આંખ અને શુભાશુભ પુદગલોનો સંયોગ હોવાથી તે જીવો પ્રકાશ અને અંધકાર બંનેની અનુભૂતિ કરે
આ રીતે જોતા સ્પષ્ટ થાય છે કે પ્રકાશની અનુભૂતિ માટે આંખ અને શુભ પુદગલોનો સંયોગ બંને જરૂરી છે.
પાર્શ્વ પરંપરાના શ્રમણો અનેક પ્રશ્નોના માધ્યમે પ્રભુ મહાવીરની સર્વજ્ઞતાની કસોટી કરતા હતા. કારણ કે તે સમયમાં ગોશાલક અને પ્રભુ મહાવીર બંને ચોવીસમા તીર્થંકર રૂપે પ્રસિદ્ધ હતા. ત્રેવીસમા તીર્થંકર પ્રભુ પાર્શ્વનાથના
૧૪૫
