________________
કોઈ ચોરી જાય, તેને શોધતા વિક્રેતાને આરંભિકી આદિ ચાર ક્રિયા લાગે છે. ક્રિયા લાગવાનો આધાર પદાર્થ પર નથી, પરંતુ તેના પરના મમત્વ ભાવ પર છે. વિક્રેતાનો માલ ચોરાઈ જવા છતાં તેનો માલિકી ભાવ છૂટ્યો નથી. પરિગ્રહની મૂર્છાના કારણે ચોરાયેલા પદાર્થોને શોધવા તે તીવ્ર પ્રયત્ન કરે, તેમાં હિંસાદિ પણ થાય; તેથી તેને આરંભિકી આદિ ચાર ક્રિયા લાગે છે. પાંચમી ક્રિયાની ભજના કહી છે તેનું કારણ એ છે કે વિક્રેતા જો સમ્યગ દ્રષ્ટિ હોય તો તેને મિથ્યાત્વની ક્રિયા લાગતી નથી અને જો તે મિથ્યા દ્રષ્ટિ હોય તો તેને પાંચ ક્રિયા લાગે.
ચોરાયેલો માલ જ્યારે પાછો મળી જાય, ત્યારે વિક્રેતાના તીવ્ર પરિણામ મંદ થઈ જાય છે, તેની તલ્લીનતા ઘટી જાય છે, તેથી તેને તે ક્રિયાઓ અલ્પ પ્રમાણમાં લાગે છે.
આરંભિકી આદિ ક્રિયાઓનું સ્વરૂપ સૂક્ષ્મ દ્રષ્ટિએ આ પ્રમાણે છે(૧) મામા : જીવ હિંસાના પરિણામોથી તથા અવિવેક અને ઉપેક્ષાથી લાગતી ક્રિયા. (ર) પરિવાહિયા: મૂર્છા અને આસક્તિથી લાગતી ક્રિયા. (૩) માયાવત્તિયા: કષાયયુક્ત જીવને લાગતી ક્રિયા. (૪) સપષ્યવાણનિયા: અવિરત જીવોને લાગતી ક્રિયા. (૫) મિચ્છાઉંસાવરિયા: મિથ્યાત્વી જીવને લાગતી ક્રિયા.
અગ્નિકાયના જીવ મહાકર્મી અને અલ્પકર્મા : એકેન્દ્રિય એવા અગ્નિકાયના જીવ સંબંધી કર્મ, ક્રિયા આદિની વિચારણા અહીં કરી છે. અગ્નિ પ્રજ્વલિત થતાં ક્રમશઃ વૃદ્ધિ પામે ત્યારે ઘણા જીવોની ઉત્પત્તિ થતી હોવાથી અને અગ્નિ દ્વારા છકાય જીવની હિંસા થતી હોવાથી તે અગ્નિના જીવોને કર્મ, ક્રિયા, આશ્રવ વગેરે વધારે થાય છે અને જ્યારે અગ્નિક્રમશઃ બુઝાય જાય ત્યારે જીવોની અલ્પતા
૧૩૩
