________________
પુદ્ગલોનું ભેદનઃ અપર્વતનાકરણ અને ઉદ્વર્તનાકરણ (અધ્યવસાય વિશેષ) થી તીવ્ર, મંદ, મધ્યમ રસવાળા પુદ્ગલોને અન્ય રૂપમાં પરિણત કરવા. જેમ કે તીવ્રને મંદ રસવાળા અને મંદને તીવ્ર બનાવવા તેને ભેદન કહે છે.
પુદ્ગલોનો ચય ઉપચયઃ અહીં આહારથી શરીરનું પુષ્ટ થવું તે ચય અને વિશેષ પુષ્ટ થવું તે ઊપચય છે. આ કથન આહાર દ્રવ્ય વર્ગણાની અપેક્ષાએ જાણવું.
અપવર્તનઃ અધ્યવસાય વિશેષથી કર્મની સ્થિતિ અને રસને ઘટાડવા. ઉદ્વર્તનઃ અધ્યવસાય વિશેષથી કર્મની સ્થિતિ અને રસને વધારવા. સંક્રમણ અધ્યવસાય વિશેષથી કર્મની ઉત્તર પ્રવૃતિઓનું એકબીજામાં પરિવર્તન કરવું. સંક્રમણ મૂલપ્રકૃતિમાં થતું નથી. ઉત્તર પ્રવૃતિઓમાં થાય છે પણ આયુષ્યકર્મની ઉત્તર પ્રવૃતિઓમાં થતું નથી. તેમ જ દર્શનમોહ અને ચારિત્રમોહનું પણ પરસ્પર સંક્રમણ થતું નથી. નિધત્તઃ ભિન્ન ભિન્ન કર્મ પુદ્ગલોને એકત્રિત કરી, ધારણ કરવા. કર્મોની નિધત્ત અવસ્થામાં ઉદ્ધર્તના અને અપવર્તના આ બે કરણોથી જ પરિવર્તન થઇ શકે છે. આ બે કરણો સિવાય સંક્રમણાદિ અન્ય કોઇ પણ કરણથી જેમાં પરિવર્તન ન થઇ શકે, તે પ્રકારની કર્મની અવસ્થાને નિધત્ત કહે છે. | નિકાચનઃ નિધત્ત કરેલા કર્મોનું એવું સુદ્રઢ થઇ જવું કે જેમાં તે કર્મદલિકો એકબીજાથી પૃથક ન થઇ શકે. જેમાં કોઇ પણ કરણ કિંચિત્ પણ પરિવર્તન ન કરી શકે. અર્થાત કર્મ જે રૂપમાં બાંધ્યા છે તે જ રૂપમાં ભોગવવા પડે તે નિકાચિત કર્મ કહેવાય છે.
ચલિત અચલિતઃ જે આકાશ પ્રદેશમાં જીવ પ્રદેશ સ્થિત છે, તે જ આકાશ પ્રદેશમાં કર્મદલિકો સ્થિત ન હોય તેવાં કર્મોને ચલિત અને તેથી વિપરીત કર્મને અચલિત કહે છે. બંધ, ઉદીરણા, વેદન આદિ અચલિત કર્મોનું થાય છે. નિર્જરા
