________________
શતક – ૩: ઉદ્દેશક – ૮
અધિપતિ
અહીં ચાર જાતિના દેવોના અધિપતિ દેવોનું કથન છે. દશ ભવનપતિ દેવોમાં દશ અધિપતિ દેવો હોય છે. દક્ષિણ દિશાના અને ઉત્તર દિશાના બે ઈન્દ્રો અને ચાર-ચાર લોકપાલ હોય છે.
ભવનપતિ દેવો : દક્ષિણ દિશામાં ચમરેન્દ્ર સોમ, યમ, વરુણ અને વૈશ્રમણ, અને ઉત્તર દિશામાં બલીન્દ્ર, સોમ, યમ, વૈશ્રમણ અને વરુણ અધિપતિ છે. આ રીતે નવનિકાયના અધિપતિ દેવોના નામ મૂળપાઠમાં છે.
વ્યંતર : વ્યંતર અને જ્યોતિષી દેવોમાં ત્રાયશ્ચિંશક અને લોકપાલ દેવ નથી. તેથી વ્યંતર જાતિમાં દક્ષિણ અને ઉત્તર દિશાના બે-બે ઈન્દ્રો અર્થાત ૧૬ ઈન્દ્રો જ અધિપતિ છે. ચાર ચાર લોકપાલ નથી.
જ્યોતિષી : જ્યોતિષીઓમાં ચંદ્ર અને સૂર્ય અધિપતિ છે. અસંખ્ય દ્વીપ સમુદ્રમાં અસંખ્ય ચંદ્ર અને અસંખ્ય સૂર્ય અધિપતિ છે. પ્રત્યેક ચંદ્ર-સૂર્યનો પોતાનો સ્વતંત્ર પરિવાર છે અને તેના પર તેનું આધિપત્ય છે.
વૈમાનિક : બાર દેવલોક સુધીના દેવોમાં જ સ્વામી-સેવકનો ભેદ છે. ઉપરના દેવો અહમેન્દ્ર-કલ્પાતીત છે. બાર દેવલોકના દશ ઈન્દ્ર છે. એકથી આઠ દેવલોકના આઠ ઈન્દ્ર, નવમા અને દશમા દેવલોકમાં એક ઈન્દ્ર અને અગિયારમાં અને બારમા દેવલોકમાં એક ઈન્દ્ર આ રીતે દશ ઈન્દ્ર થાય છે. એક-એક ઈન્દ્રના ચારચાર લોકપાલ દેવ હોય છે.
૧૧૭
