Yogdrushti Samucchaya New Edition Part 01 and 02

SR No.: 034350
Original Sutra Author: Haribhadrasuri
Author: Bhagvandas Mehta
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Publication Year: 2018
Total Pages: 844
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 160 MB

Page 222

(૧૫૬)
યોગદષ્ટિસમુચય શાસ્ત્રમાં ઉપાદાનની વાત કહી છે તે વાત ખરી, પણ તે કાંઈ નિમિત્તને નિષેધ કરવા માટે કે એનું ઓછું મૂલ્યાંકન કરવા માટે કહી નથી, પણ જીવને પુરુષાર્થ જાગૃતિ અર્થે સાપેક્ષપણે કહી છે, એટલે કે શુદ્ધ નિમિત્તના પ્રબળ અવલંબનપૂર્વક આત્મપુરુષાર્થ જાગ્રત રાખવા માટે કહી છે. તે એટલે સુધી કે શ્રુતજ્ઞાનનું-આજ્ઞાનું અથવા જિન ભગવાનનું અવલંબન બારમાં ગુણઠાણાના છેલ્લા સમય પર્વત કહ્યું છે, તે પણ શુદ્ધ નિમિત્તનું સેવન કેટલું પ્રશસ્ત ને ઉપકારી છે એ સૂચવે છે. માટે યુક્ત પક્ષ એ છે કે શુદ્ધ નિમિત્તને આશ્રયથી ઉપાદાનની શુદ્ધિ પ્રગટ કરતા રહી જીવે આગળ વધવું જોઈએ, આત્મવિકાસ સાધવે જોઈએ. અને એ જ જિન ભગવાનને સનાતન રાજમાર્ગ છે. આ અંગે શ્રી વિશેષાવશ્યકમાં પ્રજ્ઞાનિધિ શ્રી જિનભદ્રગણી ક્ષમાશ્રમણજીએ તથા શ્રી અરનાથ–મલિનાથ-મુનિસુવ્રત જિન સ્તવમાં પરમ અધ્યાત્મરસપરિણત મહાત્મા દેવચંદ્રજી મહામુનિએ સૂમ મીમાંસા કરી સાંગોપાંગ નિર્ણય બતાવ્યો છે, તે મુમુક્ષુને અત્યંત મનનીય છે. અત્રે વિસ્તારભયથી તેનો પ્રાસંગિક નિર્દેશ માત્ર કર્યો છે :“કૌં કારણ યોગ કારજ સિદ્ધિ લહેરી,
કારણ ચાર અનુપ કાર્યાથી તેહ શહેરી...પ્રણામે શ્રી અરનાથ”–શ્રી દેવચંદ્રજી
કર્તા કારણના ગે કાર્યસિદ્ધિ પામે છે, માટે કાર્યને અર્થે હોય તે ચાર અનુપમ કારણે ગ્રહે છે. તેમાં મુખ્ય બે કારણ છે-ઉપાદાન અને નિમિત્ત. વસ્તુને નિજ સત્તાગત ધર્મ તે ઉપાદાન છે. તે ઉપાદાન પિતે ઉપાદાનકારણપણે ન પ્રગટે ત્યાં સુધી કાર્યસિદ્ધિરૂપ વસ્તુસ્વરૂપે પ્રગટતું નથી, અને ઉપાદાનકારણ પણ નિમિત્તકારણ વિના પ્રગટતું નથી. અર્થાત કર્તાના પ્રાગે નિમિત્તકરણના અવલબન-ઉપકારથી ઉપાદાન ઉપાદાનકારણપણે પરિણમે છે અને તેથી જ કાર્યસિદ્ધિ થાય છે. વળી ઉપાદાનકારણપણું ન થતું હોય તે નિમિત્તનું નિમિત્તકારણપણું પણ રહેતું નથી, અર્થાત્ નિમિત્ત નિમિત્તકારણ કહેવાતું નથી. જ્યારે તથારૂપ ઉપાદાનકારણ પ્રગટતું જતું હોય, ત્યારે જ તે ખરેખરૂ નિમિત્તકારણ કહેવાય છે, નહિ તે નહિ. આમ કરૂં પતે કાર્યરુચિ થઈ કાર્ય કરવા પ્રવર્તે–પુરુષાર્થ કરે અને શુદ્ધ પુષ્ટ નિમિત્ત કારણને વિધિપૂર્વક આશ્રય કરતે રહી, ઉપાદાનને ઉપાદાનકારણપણે પ્રગટાવતે જાય તો કાર્યસિદ્ધિ થાય; નિમિત્ત અને ઉપાદાનના સહકાર-સહયોગથી જ કાર્ય નીપજે. “નિજ સત્તાગત ધર્મ તે ઉપાદાન ગણતરી.” ઉપાદાને ઉપાદાન પરિણતિ નિજ વસ્તુની રે, પણ કારણ નિમિત્ત આધીન પુષ્ટ અપુષ્ટ દુવિધ તે ઉપદિ રે, ગ્રાહક વિધિ આધીન...એલડી. મુનિસુવત”
–શ્રી દેવચંદ્રજી દાખલા તરીકે —-ઘડે બનાવવામાં માટી છે તે ઉપાદાન છે, પણ દંડથક વગેરે નિમિત્ત ન મળે તે તે એની મેળે ઉપાદાન કારરુપણે પરિણમે નહિં, અને માટીમાંથી ઘડે કદી

Translation AI Generated

(156)
It is true that the Yogadashtisamuchya Shastra speaks of the Upadan (material cause), but it does not do so to negate or undervalue the Nimitta (efficient cause). It is said in relation to the Jiva's (soul) awakening of Purushartha (effort), meaning it emphasizes the importance of maintaining the awakening of self-effort with a strong reliance on the pure Nimitta. This is to the extent that even the Shrutagyan (scriptural knowledge), Agyan (command), or the reliance on the Jin Bhagwan (Jina) is said to be the last peak of the twelve Gunasthanas (stages of spiritual progress), which indicates how beneficial and praiseworthy the use of the pure Nimitta is. Therefore, the right approach is to continue to manifest the purity of the Upadan through the reliance on the pure Nimitta, and the Jiva should progress and achieve self-development. And this is the eternal path of the Jin Bhagwan. In this regard, Shri Jinbhadragani Kshamasramanji in Shri Vishesh Avashyak and Shri Devchandraji Mahamuni in the praise of Shri Aranath-Malinath-Munisuvrat Jina, have elaborated and presented a comprehensive decision, which is very appealing to the Mumukhu (aspirant). Here, due to the fear of expansion, only a relevant indication is given: "Kaun Karan Yog Karaj Siddhi Lahiri, Karan Char Anup Karyathi Teh Shehri...Praname Shri Aranath" - Shri Devchandraji. The doer achieves the success of the work due to the non-work of the cause, therefore, he takes the four unparalleled causes that are relevant to the work. There are two main causes - Upadan and Nimitta. The inherent nature of the object is the Upadan. Until that Upadan manifests as the Upadan Karan (material cause), the object does not manifest in its true form as the result of the action. And the Upadan Karan also does not manifest without the Nimitta Karan (efficient cause). In other words, the Upadan manifests as the Upadan Karan due to the reliance and benefit of the Nimitta Karan before the doer, and therefore the action is successful. Moreover, the Nimitta does not become the Nimitta Karan if the Upadan Karan does not occur, meaning the Nimitta is not called the Nimitta Karan. When the Upadan Karan manifests in this way, then it is truly called the Nimitta Karan, otherwise not. In this way, if the desire for the work is fulfilled and the doer is inclined to do the work, he makes an effort and continues to rely on the pure and strong Nimitta Karan according to the rules, and continues to manifest the Upadan as the Upadan Karan, then the work is successful. The work is accomplished only through the cooperation and collaboration of the Nimitta and Upadan. "Nij Sattagat Dharma Te Upadan Ganatri." The Upadan manifests as the Upadan due to the inherent nature of the object, but the cause is dependent on the Nimitta, the doubt of being strong or weak is the Upad (instruction), the recipient is dependent on the rules...LD. Munisuvrat" - Shri Devchandraji. For example, the clay used to make a pot is the Upadan, but if the tools like the potter's wheel etc. are not available, it will not manifest as the Upadan Karan on its own, and a pot will never be made from clay...