________________
એક સમયે શૃંગારરસમાં ગળાડૂબ રહેતા ભર્તુહરિને ય એક દિવસ કબૂલાત કરવી પડી છે -
दुःखैकहेतुर्न हि कश्चिदन्यः
દુઃખોનું અનન્ય કારણ કોઈ હોય, તો એ સ્ત્રી છે. (“સ્ત્રી’ શબ્દથી અહીં કામપૂર્તિ માટે અભિમત પાત્ર સમજવાનું છે. માટે સ્ત્રીનો અર્થ વિજાતીય સમજી શકાય. અર્થાત્ જે વાત પુરુષને સ્ત્રી માટે કહી છે એ જ વાત સ્ત્રી પુરુષ' માટે સમજી શકે).
બાળપણમાં માતા-પિતા પ્રત્યે જે પ્રેમ હોય છે, એ યૌવનમાં પત્ની પર ઢળે છે, ને આગળ જતાં એ જ પ્રેમ સંતાન પર ઉતરે છે. ઉપદેશમાલામાં કહ્યું છે –
गुरु गुरुयरो य अइगुरु पियमाइ- अवच्च- पियजणसिणेहो।
માતા-પિતા કરતાં પણ સંતાન પ્રત્યે વધુ સ્નેહ હોય છે. ને સંતાન કરતાં પણ પ્રિયજન પ્રત્યે વધુ સ્નેહ હોય છે.
વય, મમત્વ, અપેક્ષા આદિના કારણે જ્યારે સંતાન જ પ્રિયજન બની જાય, ત્યારે સંતાન જ સમસ્ત ઘર બની જાય છે. પણ એ ય ખરેખર “ઘર” ખરું? અધ્યાત્મકલ્પદ્રુમમાં કહ્યું છે – आजीवितं जीव! भवान्तरेऽपि वा,
शल्यान्यपत्यानि न वेत्सि किं हृदि?। चलाचलैर्विविधार्तिदानतो
ऽनिशं निहन्येत समाधिरात्मनः॥
- 14 ---
