________________
પુલો જોડાય એટલે એ પુદ્ગલો ‘કર્મ કહેવાય છે. આત્મા અને કર્મના આ સંબંધને “કર્મબંધ' કહેવાય છે. ઉપદેશમાલા નામના ગ્રંથમાં કહ્યું છે –
जं जं समयं जीवो
आविसइ जेण जेण भावेण। सो तम्मि तम्मि समए
सुहासुहं बंधए कम्मं॥ જે જે સમયે જીવ જેવા જેવા ભાવમાં પ્રવેશ કરે છે, તે તે સમયે તે શુભાશુભ કર્મ બાંધે છે. : આ રીતે કર્મબંધની પ્રક્રિયા સતત ચાલું છે. નિયત સમયે તે તે કર્મ તેવા તેવા પ્રકારનું ફળ આપે છે, તેને કર્મનો વિપાક કે ઉદય કહેવાય છે. જેમ એલ.આઈ.સી. વગેરેની પોલિસી નિયત સમયે પાકે છે, તેમ તે તે કર્મ પણ નિયત સમયે પાકે છે = વિપાક પામે છે, અને જીવને તે તે પ્રકારનું ફળ આપે છે. જમાઉધારના ચોપડામાં ભૂલ થઈ જાય એ શક્ય છે, કોમ્યુટરમાં વાયરસ લાગી જાય, એ પણ શક્ય છે, પણ કર્મના કોમ્યુટરમાં કોઈ ભૂલ કે વાયરસનો અવકાશ નથી. અહીંની પોલિસથી હજી કદાચ બચી શકાય છે, પણ જે કર્મને આત્મામાં “ફીડ' કરી દીધું, તેનાથી બચવું શક્ય નથી. વહેલા કે મોડા તે પુલ તેનો પ્રભાવ બતાવશે જ. માટે જ કહેવાય છે કે
બંધ સમય ચિત્ત ચેતીએ રે ઉદયે શો સંતાપ?
* 109 ---
