________________
નવતત્ત્વ
૫
પાંચ ઇન્દ્રિય, ત્રણ બળ, ઉચ્છવાસ અને આયુષ્ય એ દસ પ્રાણ છે. એકેન્દ્રિયને ૪, બેઇન્દ્રિયને ૬, તે ઇન્દ્રિયને ૭, ચઉરિન્દ્રિયને ૮, અસંક્ષીપંચેન્દ્રિયને ૯ અને સંજ્ઞીપંચેન્દ્રિયને ૧૦ પ્રાણ હોય છે.
धम्माधम्मापुग्गल-नह कालो पंच हुंति अज्जीवा । चलणसहावो धम्मो, थिरसंठाणो अहम्मो य ॥१७॥
ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, પુદ્ગલાસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય અને કાળ એ પાંચ અજીવ છે. ધર્માસ્તિકાય ગતિસહાયક છે અને અધર્માસ્તિકાય સ્થિતિસહાયક છે. १० अवगाहो आगासं, पुग्गलजीवाण पुग्गला चउहा ।
खंधा देस पएसा, परमाणु चेव नायव्वा ॥१८॥
આકાશાસ્તિકાય પુગલ અને જીવોને અવગાહ (જગ્યા) આપનાર છે. પુગલો સ્કંધ, દેશ, પ્રદેશ અને પરમાણુ એ ચાર પ્રકારના જાણવા. ११ सइंधयारउज्जोअ-पभाछायातवेहि य ।
वण्णगंधरसाफासा, पुग्गलाणं तु लक्खणं ॥१९॥
શબ્દ, અંધકાર, ઉદ્યોત, પ્રભા, પડછાયો, આતપ, વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ એ પુગલના લક્ષણ છે.
