________________ વાસના-વિકાર જાગે, એ કામ-મોહનીય કર્મનો સનિમિત્તક ઉદય ગણાય. દુશ્મને આપેલા ત્રાસ વિચારે કે દુશ્મનની હલકાઈ વિચારે, અને મનમાં ગુસ્સો-રોષ ફ્રી આવે, એ ક્રોધ મોહનીય કર્મનો સનિમિત્તક ઉદય થયો કહેવાય. એને મનના ગુસ્સાના ભાવનું નિમિત્ત મળી ગયું. અને કર્મનો ઉદય ભભુકી ઊઠ્યો. કોઈનો માલ મકાન મોટર વગેરે પર દૃષ્ટિ જતાં રાગ ફ્રી આવે એ લોભમોહનીય રાગમોહનીય કર્મનો સનિમિત્તક ઉદય થયો કહેવાય. આમ જોશો તો દેખાશે કે હાસ્ય-શોક, હર્ષ-ખેદ-ભય, કામ-ક્રોધ-લોભ, માન-મદ-મત્સર, વગેરેના કેટલાય મોહનીય કર્મ એવો છે કે એને નિમિત્ત આપો તો જ ઉદય પામી એ હાસ્ય વગેરેની લાગણી ઊભી કરે છે. પૂછો, પ્ર- તો શું નિમિત્ત ન આપીએ તો એ કર્મ બેઠાં રહે છે? ઉ.- ના, કર્મનો સ્થિતિકાળ પાકે એટલે ઉદય તો પામે જ, પરંતુ એવાં કર્મ નિમિત્ત ન મળતાં બીજાના ભેગા ભળી ઉદય પામે, તેથી એનું પોતાનું ફળ દેખાડ્યા વિના માત્ર એનાં દળિયાંપ્રદેશ ઉદય પામે એને પ્રદેશોદય કહેવાય. ત્યારે ળ દેખાડે એ વિપાકોદય કહેવાય. બંને પ્રકારના ઉદયમાં પછીથી કર્મ ખપી જાય; અર્થાત્ આત્માની સાથેના સંબંધથી અલગ થઈ જાય. વાત આ, કે ઘણાં એવાં મોહનીય કર્મ છે કે જેને નિમિત્તા આપો તો જ વિપાકોદયમાં આવી એનું ળ દેખાડે માટે એવા રાગ-રતિ આદિન નિમિત્તથી આઘા રહેતાં ઘણો બચાવ મળે. આ પરથી સમજાશે કે જો એવાં નિમિત્તો ન સેવીએ, એનાથી દૂર રહીએ, તો કેટલાંય મોહનીય કર્મના વિપાકોદયથી બચીએ અર્થાત્ તેવી તેવી મોહની લાગણીઓથી બચી જઈએ. જૈન ધર્મનું અજોડ કર્મ વિજ્ઞાન 24
