________________ કર્યા એ ભોગવશે, એમાં આપણે શું ?' એવો વિચાર કરીને તેના પ્રત્યે ઉપેક્ષા સેવવી એ એક પ્રકારની નિષ્ફરતા છે અને જૈન ધર્મમાં તેને મુદ્દલ સ્થાન નથી, એ વાતની દરેક પાઠકે અવશ્ય નોંધ લેવી જોઈએ. વળી કર્મવાદ સંસારની વિચિત્રતાનો જે સ્પષ્ટ ખુલાસો કરે છે, તે અન્ય કોઈ સિદ્ધાંત કરી શકતો નથી. તે જણાવે છે કે આ સંસારમાં કોઈ વિદ્વાન છે, કોઈ મૂર્ખ છે; કોઈ સશક્ત છે, કોઈ અશક્ત છે; કોઈ ધનવાન છે, કોઈ ધનહીન છે; કોઈ નો સત્કાર થાય છે, કોઈનો તિરસ્કાર થાય છે; કોઈને રૂપે-રંગે દેખાવડું શરીર મળે છે તો કોઈનો દેખાવ નજરે જોવો પણ ગમતો નથી. દરેકનાં પ્રમાણમાં પણ ઘણો ઘણો ફ્ર હોય છે. વળી કેટલાકને શરૂઆતથી જ સારા સંયોગો સારું કુટુંબ-સારું કુળ મળી જાય છે તો કેટલાકની શરૂઆત જ વિપરીત સંયોગોથી હલકા કુટુંબથી- નીચ કુળથી થાય છે. કેટલાક દીર્ઘ આયુષ્ય ભોગવે છે, તો કેટલાક અધવચ્ચે જ ઊપડી જાય છે અને કેટલાક તો નામ માત્રનું જીવન જીવી પુનઃ મરણને શરણ થાય છે. એટલું જ નહિ પણ એકજ માતાના ઉદરમાં અને એક જ કુટુંબમાં જન્મેલાં બે બાળકોની સ્થિતિમાં પણ અંતર જણાય છે. એક દીર્ઘ આયુષ્ય ભોગવી, સત્કાર્યો કરી ઉજ્જવળ યશની પ્રાપ્તિ કરે છે અને બીજો અપાયુષી બની, કુકર્મો કરી બદનામી વહોરી લે છે અને તેના છાંટા બીજાને પણ ઉડાડતો જાય છે. આ બધી વિચિત્રતાનું કારણ કર્મ છે. તે આ કર્મનો સિદ્ધાંત વધારે સ્પષ્ટતાથી સમજાવવા માટે તેના આઠ વિભાગો કરે છે અને જણાવે છે કે મનુષ્યનાં જ્ઞાનમાં જે કંઈ તફાવત જણાય છે તેનું કારણ જ્ઞાનવરણીય કર્મ છે. 10 જૈન ધર્મનું અજોડ કર્મ વિજ્ઞાન,
