________________ બિમારી કે દુર્ઘટનાથી આ ભાગો જબ્બી કે જીર્ણ થઈ જાય છે ત્યારે કુદરતી રીતે બધું યંત્ર બંધ પડે છે અને તે જ મૃત્યુ છે.” આ વ્યાખ્યા પ્રથમ દૃષ્ટિપાતે ઠીક લાગે છે પણ અનુભવની કસોટી પર ટકી શકતી નથી, કારણ કે આ જગતમાં એવા ઉદાહરણો પ્રાપ્ત થયાં છે કે જેમાં ઓછામાં ઓછા 48 કલાક સુધી શ્વાસ તથા હૃદયની ગતિ એકદમ બંધ રહ્યા પછી પણ મનુષ્યો જીવંત રહ્યા હોય અને એવા પણ ઉદાહરણો મળ્યાં છે કે જેમાં મનુષ્ય 40 દિવસ સુધી એક પેટીમાં બંધ રહ્યા પછી પણ જીવતા નીકળ્યા હોય અને પછીથી તેમણે વિવાહ વગેરે કરીને સાંસારિક સુખો ભોગવ્યાં હોય. આ ઉદાહરણોમાં 40 દિવસ સુધી પેટીમાં બંધ રહેલા મનુષ્યનાં હૃદય, ક્યાં અને મગજ એ ત્રણે ભાગોએ પોતાનાં કામ બંધ કરી દીધાં હતાં, કારણ કે બાહ્ય પીગલિક સામગ્રીના અભાવે તે પોતાનું કામ કરી શકતાં નથી. આ સંયોગોમાં તેમને મૃત્યુ પામેલા જ કહેવાય, પણ તેઓ ખરેખર મૃત્યુ પામ્યા ન હતા ! ત્યારે આ ઘટનાનો ખુલાસો શો સમજવો ? આજનું વિજ્ઞાન એના ઉત્તરમાં મૌન સેવે છે અને પોતાનું માથું ખંજવાળે છે, પણ જેનશાસ્ત્રો આગળ આવીને તેનો ખુલાસો કરે છે કે તેનો આયુષ્ય પ્રાણ અવશિષ્ટ રહ્યો હતો, એટલે તેના આધારે જીવન ટકી રહ્યું હતું અને ફ્રી પોલિક સામગ્રી પ્રાપ્ત થતાં બાકીના નવે પ્રાણો પોતાનું કામ કરવા લાગ્યા હતા અને આ ખુલાસો આપણા ગળે બરાબર ઉતરી જાય છે. એટલે વિજ્ઞાનની વાઇટલ પાર્ટસ થિયરી” કરતાં જેનોનો દશ પ્રાણનો સિદ્ધાંત વધારે વાસ્તવિક લાગે છે અને હિંસા-અહિંસાનો વિવેક કરવામાં પણ તે વધારે ઉપયોગી નીવડે છે. આ રીતે જીવન અને જૈન ધર્મનું અજોડ કર્મ વિજ્ઞાન
