________________ તૃષ્ણા-ખણજનું વિજ્ઞાન જેનદર્શન તો શું પણ યોગદર્શન ન્યાયદર્શન વગેરે પણ કહે છે કે “ઇન્દ્રિયોથી અનુભવાતા વિષયસુખો અને પૈસા પ્રતિષ્ઠા પરિવાર વગેરેના સાંસારિક સુખો દુઃખરૂપ છે. માટે જ એ વિવેકીને ત્યાજય લાગે છે; ને આવા સંસારથી મુક્ત થવાની ચાને મોક્ષ પામવાની એને લગની જાગે છે, અર્થાત્ એ મુમુક્ષ બને છે.” ત્યારે અહીં સહેજે પ્રશ્ન થાય કે ઉપરોક્ત સુખોમાં સુખનો ચોકખો અનુભવ થાય છે પછી તત્ત્વવેત્તાઓ એને દુ:ખરૂપ કેમ કહે છે ? આનું સમાધાન એ છે કે, - (1) એક તો આ કે એવા સુખના અનુભવ ગમવા પર જે પાપકર્મ બંધાય છે એના પરિણામ ભયંકર દુ:ખદ આવે છે. એટલે “જેનું છેવટ ભૂંડું, તે ભૂંડું,'- એ ન્યાયે ગ્લેખ પર બેઠેલ માખીને થતા સુખની જેમ એ સુખો ખરેખર દુ:ખ જ છે. આ તો ભવિષ્યની દૃષ્ટિએ, પણ (ર) બીજી વર્તમાન વાત આ છે કે એ વિષયસુખો અને બીજા સાંસારિક સુખો ભૂખ-તૃષ્ણારૂપી ખણજમાંથી ઊઠે છે. માટે જ એ ખરેખર સુખ નથી પરંતુ ખણજના દુ:ખનો ક્ષણિક પ્રતિકારમાત્ર છે, એટલે ક્ષણ પછી નવી ખણજનું દુ:ખ ઊભું કરનાર છે. શરીરે ખસ-ખરજવાનું દરદ હોય અને ચળ-ખાજ ઊપડે તો જ એના પર ખણવાનું સુખરૂપ લાગે છે. પરંતુ એ દરદ મટી 92 જૈન ધર્મનું અજોડ કર્મ વિજ્ઞાન
