________________ 44 દ્વાર ૩જું પ્રતિક્રમણ દ્વાર ૩જું - પ્રતિક્રમણ શુભ યોગોમાંથી અશુભ યોગોમાં ગયેલાનું પાછું શુભ યોગોમાં જવું તે પ્રતિક્રમણ. અથવા ક્ષાયોપથમિકભાવમાંથી દયિકભાવમાં ગયેલાનું પાછું લાયોપથમિકભાવમાં જવું તે પ્રતિક્રમણ. અથવા મોક્ષનું ફળ આપનારા શુભયોગોમાં પ્રવર્તવું તે પ્રતિક્રમણ. પ્રતિક્રમણ ત્રણ કાળ વિષયક છે. નિંદા દ્વારા ભૂતકાળના અશુભયોગોમાંથી નિવૃત્તિ. સંવર દ્વારા વર્તમાનના અશુભયોગોમાંથી અટકવું. પચ્ચક્ખાણ દ્વારા ભવિષ્યના અશુભયોગોને છોડવા. અશુભયોગોમાંથી નિવૃત્તિ = મિથ્યાત્વનું પ્રતિક્રમણ, અસંયમનું પ્રતિક્રમણ, કષાયનું પ્રતિક્રમણ, અશુભયોગનું પ્રતિક્રમણ. પ્રતિક્રમણના 5 પ્રકાર છે - (1) દૈવસિક પ્રતિક્રમણ - દિવસના અંતે કરાય છે. તેની વિધિ આ પ્રમાણે છે - (1) ઇરિયાવહિ. (2) ચૈત્યવંદન. (3) આચાર્ય વગેરે 4 ને ખમાસમણા. (4) દૈવસિક અતિચારનું મિચ્છામિ દુક્કડમ્. (5) કરેમિ ભંતે), ઇચ્છામિ ઠામિત્ર વગેરે સૂટ બોલી દૈવસિક અતિચારને વિચારવા કાઉસ્સગ્ન કરવો. સાધુઓ ઘણી પ્રવૃત્તિવાળા હોવાથી 1 વાર દેવસિક અતિચારને વિચારે. ગુરુ અલ્પ પ્રવૃત્તિવાળા હોવાથી ર વાર દૈવસિક અતિચારને વિચારે. ગુરુ કાઉસ્સગ્ન પાર પછી સાધુઓ કાઉસ્સગ્ગ પારે અને પ્રગટ લોગસ્સ બોલે.
