________________ नैषधीयचरिते कोठाः चलिता इति यावत् स्मः मानन्द-मग्नाः स्म इति भावः / त्वम् गलितः समाप्तः अवधिः सीमा कर्मधा० ) यस्य तथाभूतः (ब० वी०) यः कालः समयः तम् ( कर्मधा० ) कालात्यन्तसंयोगे द्वि० अथवा गलितावधिः कालः यस्मिन् कर्मणि यथा स्यात्तथा (ब० वी० ) साधु सम्यक् यथा स्यात् तथा पाम् स्वर्गम् प्रशाधि प्रतिपालय तथा साधु विजयस्व सर्वोत्कर्षेण वर्तस्व / / 24 / / व्याकरण-बिडोजः ( वेवेष्टि व्यामोतोति / विष् + क्विप् ( कर्तरि ) विट् = व्यापकम् भोज: तेजो यस्येति ( ब० वी० ) पृषोदरादित्वात् वृद्धिः, तत्सम्बुद्धौ / तावकैः तवेति युष्मद् +अण् , तवकादेश / अतितराम् अति+तरप् + आम् (स्वाथें) प्रशाधि प्र+Vशास्+लोट (म० पु०) हि को घि और शाम को शादेश ('शा हो' 6 / 4 / 35) / विजयस्व जि धातु के वि-पूर्वक होने से आत्मनेपद। अनुवाद-आह ! इन्द्र, हम तुम्हारे स्वभावतः मधुर निश्चित मनोमावों से ( हर्ष में ) हिल उठे हैं। तुम अनन्त काल तक अच्छी तरह स्वर्ग का शासन करो, अच्छी तरह विजयी बनो // 24 // टिप्पणी- यहाँ इन्द्र को नारद द्वारा आशीर्वाद दिया गया है, इसलिए आशीः अलकार है। 'भाव' 'भाव', 'तरो' 'तरा' तथा 'साधु' 'साधु' में छेक और अन्यत्र वृत्त्यनुप्रास है। सङ्घयविक्षततनुस्रवदस्म्रक्षालिताखिलनिजाघलघूनाम् / यत्त्विहानुपगमः शृणु राज्ञां तज्जगद्यवमुदं तमुदन्तम् / / 25 / / अन्वया-सवय "लघूनाम् राशाम् यत् तु इह अनुपगमः जगद्-युव-मुदम् तत् तम् उदन्तम् शृणु। टीका-सहख्ये समरे ('युद्धमायोधनं संख्यम्' इत्यमरः ) विक्षताः निहताः ( स० तत्पु०) याः तनवः शरीराणि ( कर्मधा० ) ताभ्यः स्रवत् प्रवहत् ( पं० तत्पु० ) यत् अत्रम् रुधिरम् ('रुधिरेऽसृग्लोहितास्त्रम्' इत्यमरः ) तेन चालितम् धौतम् ( तृ० तत्पु० ) अखिलम् समस्तम् विजम् स्वम् अधम् पापम् ( उभयत्र कर्मधा० ) येषां तथाभूतानाम् (10 वी० ) अत एव लघूनाम् मार-रहितानाम् ( कर्मधा० ) राज्ञाम् भूपानाम् यत् यस्मातोः इह स्वर्ग अनुपगमः अनागमनम् जगतः संसारस्य ये युवानः युवकाः तेषाम् मुत हर्षः ( उभयत्र प० तत्पु० ) यस्मात् तथाभूतम् (ब० बी०) तत् तम् उदन्तम् वृत्तान्तम् ( 'वार्ता प्रवृत्तिवृत्तान्त उदन्तः' इत्यमरः) भूख भाकर्णय, यस्मात्कारपात् युवानो राजानः त्वदातिथ्यग्रहणाय स्वर्ग नायान्ति, तत्कारप-भूत वृत्तान्तं क कुरु इति मावः // 25 // __व्याकरण-अनुपगमः-न उप+ गम् +अप् ( भावे ) / युवा यौति मिश्रीमवति खियेति यु+कनिन् ( कर्तरि ) / मुद्--/मुद्+विप् ( भावे ) / अनुवाद-युद्ध में क्षत-विक्षत शरीरों से बहते हुए रुधिर द्वारा अपने सभी पापों को धोये हुए, (अत एव ) हल्के बने राजाओं का जो यहाँ ( स्वर्ग में ) आना नहीं हो रहा है, वो जगत् के युवाओं को हर्षित कर देने वाले उस वृत्तान्त को भुनो / / 25 // टिप्पणी-हम देखते हैं कि साथ में बोझा रखे हुए लोग पर्वत प्रादि ऊंचे स्थान में जा नहीं