Page Text
________________ 300 कल्पलताविवेके रोमाञ्चाश्रुपरिदेवितादिभिरनुभावैरभिनेयः / सदाहस्तु विक्षिताङ्गकरचरगभूम्यभिलाषाऽनुलेपनशीताभिलाषपरिदेवितोत्क्रुष्टादिभिः / ये चान्ये व्याधयस्तेऽपि मुखविकूणनगात्रस्तम्भस्तनितोत्क्रुष्टवेपनादिभिरभिनेयाः / अत्र श्लोकः समासतस्तु व्याधीनां कर्त्तव्योऽभिनयो बुधैः / स्रस्ताङ्गगात्रविक्षेपैस्तथा मुखविकूगनैः // ज्वरस्य सर्वव्याधिमध्ये प्रधानत्वादुपादानम् / मदनविकारे च ज्वरस्य सम्भवात् / व्याधिसमये च या तत्तद्व्याधिसमुचिता व्याधिमतश्चित्तवृत्तिः सैवेह व्याधिशब्देन विवक्षिता। व्याधिसन्निवौ हि चित्तं न स्वरूपेणावतिष्ठत इति // 29 // उन्मादो नाम इष्टजनवियोगविभवनाशाऽभिघातवातपित्तश्लेष्मप्रकोपादिभिर्विभावैः 10 समुत्पद्यते / तमभिनयेदनिमितहसितरुदितोत्क्रुष्टाऽबद्धप्रलापशयनोपविष्टोस्थितप्रधावितनृत्तगीतपठितभस्मपांस्ववधूलननिर्माल्यचीरघटवक्तशरावाभरणस्पर्शनोपभोगैरन्यैश्चाव्यवस्थितचेष्टाकरणादिभिरनुभावैः / भवति चाऽत्र इष्टजनविभवनाशादभिघाताद्वातपित्तकफकोपात् / * विविधाच्चित्तविकारादुन्मादो नाम सम्भवति / / अनिमित्तहसितरुदितोपविष्टगीतप्रधावितोत्क्रुष्टैः / अन्यैश्च विकारकृतैरुन्मादं सम्प्रयुञ्जीत // इष्टजनवियोगादुत्तमस्यापि विप्रलम्भे भवत्युन्मादः पुरुरवस इव / विभवनाशात्त्वनुत्तमस्य / भवनशोके व्यभिचारी / अत एवानुभावाः प्रकृत्यौचित्येन विभजनीयाः / चित्तं विकरोतीति चित्तविकार इति टीकाकाराः। भट्टतोतस्तु / चित्तस्य यो विकारो विकीर्णता 20 एकत्राविश्रमणमनिश्चये सति तत उन्मादो भवतीति / तथाहि- पुरुरवसो झटिति प्रियामपश्यतस्तैन्निमित्तं च किञ्चिदप्यलभमानस्योन्मादः / एतदेव हि प्रति जागरित कविकुलचक्रवर्तिना तिष्ठेत् कोपवशादित्यादिना / अनिमित्तता प्रसिद्धनिमित्ताभावात् / व्याधावन्तर्भूतोऽप्युन्मादो विप्रलम्भादौ प्रयोगसौन्दर्यविचित्रचेष्टाभिः करोतीति पृथगुपात्तः / एवमपस्मारे वाच्यम् / स हि बीभत्सभयानकादेर्वैचित्र्यावहः // 30 // 25 मरणं नाम व्याधि जमभिघातजं च / तत्र यद्दोषवैषम्यगण्डपिटकज्वरविचर्चिकादिभि रुत्पद्यते तद् व्याधिप्रभवम् / अभिवातजं तु शस्त्राहिदंशविषपानश्वापदगजतुरगरथयानपातविनाशप्रभवम् / एतेष्विदानीमभिनयविशेषान् वक्ष्यामः / तत्र व्याधिजं विषण्ण 1. उत्तममध्यमाधमरूप ख एव // 2. प्रियाऽदर्शन ख // 3. कालिदासेन // 4. वातादीनाम् // 5. अवयवानाम् //
| SR No. | 032756 |
| Book Title | Kalplata Vivek |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Murari Lal Nagar, Harishankar Shastry |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1968 |
| Total Pages | 550 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |