Gujaratma Dharmik ane Tattvagyanna Sahityani Paristhiti

SR No.: 032747
Original Sutra Author: N/A
Author: Narmadashankar D Mehta
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Total Pages: 38
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 3 MB

Page 26

તત્ત્વજ્ઞાનના સાહિત્યની પરિસ્થિતિ 25 થઈ ગયેલું જણાય છે. “ધર્મનિષ્ઠા થકી સમાધાન” એ લેખમાંથી ઉતારેલો નીચેનો અંશ ગુજરાતી ભાષા ઉપરનું તેમનું અભૂત પ્રભુત્વ દર્શાવવા બસ છે. “ધર્મનિષ્ઠાની આટલી બધી પ્રશંસા કરી છે તે વાજબી છે કિંવા શી રીતે તેનો આપણે વિચાર કરીએ, ને તે સ્પષ્ટ જણાઈ આવે માટે. સંકટ સમયે ધર્મનિષ્ઠ તથા સદાચારી માણસ અને તેથી ઊલટા દુરાચારી માણસના મનની સ્થિતિની તુલના કરીએ. સંકટ સમયે ધર્મનિષ્ઠ માણસને સમાધાન એટલા ઉપરથી થાય છે કે તેમનું પાછલું આચરણ શુદ્ધ થતાં દોષરહિત હતું, એવો તેના મનમાં વિચાર ઉત્પન્ન થઈને તે શાન્ત રહે છે, પરંતુ તેથી વિપરીત માણસોનો જાદો જ પ્રકાર થાય છે પોતાના પૂરા દોરના વખતમાં, વૈભવના મદમાં, તથા સંપત્તિથી થનારા સૌખ્યાનંદમાં બૂડેલા હોય છે, તેથી અંતર્દીપના સૌમ્ય ઉપદેશ તરફ તેટલા લક્ષ આપતા નથી. કામધંધામાં ચકચૂર અથવા એશઆરામમાં ભરપૂર ડૂબી ગયેલા હોવાથી ગંભીર વિચાર અને અંતજર્યોતિનો અંતઃકરણમાં બોધ મળી શકતો નથી.” આ ઉતારો ખરી રીતે અંગ્રેજી ઉપદેશ (Sermon) નું ભાષાન્તર છે, પણ ન જાણનારને તો તે પ્રૌઢ ગુજરાતીનો ઉત્તમ નમૂનો જણાયા વિના નહિ રહે. બ્રાહ્મ સમાજ-પ્રાર્થના સમાજ વચ્ચે પરસ્પર ઉપકારક સંબંધ છે, તો પણ નિરાકાર પરમેશ્વરમાં શ્રદ્ધા-ભક્તિ સંબંધમાં, અને સદાચારના પાલનમાં, એ બે સમાજની ધર્મપ્રણાલિકામાં એકમત્ય છે. રા. બા. ભોળાનાથભાઇની ચિત્તની ઊંડી ધર્મનિષ્ઠાનાં ઘડનારાં નિમિત્તો ચાર હતાં : (1) પરમેશ્વર ઉપર સપ્રેમ ભક્તિ અને શ્રદ્ધા, (2) પાપભીરુતા, (3) મનુષ્યમાત્ર તરફ ભ્રાતૃભાવ, અને (4) ઉદારતા અને દેશકલ્યાણની સોત્સાહ ઇચ્છા. નિરાકાર પણ સગુણ એકેશ્વરવાદના સિદ્ધાન્તોની સમજણ જેવી રીતે રા. બા. ભોળાનાથભાઈ એ ગુજરાતી પ્રજાને અનુભવ બળથી આપી છે, તેવી રીતે નિર્ગુણ-નિરાકાર બ્રહ્મવાદના સિદ્ધાંતની સમજણ અને તેની સગુણ-સાકાર ઇશ્વરવાદના સિદ્ધાંતવાળા ભક્તિયોગ સાથેની એકવાક્યતાની સમજણ બ્રહ્મનિષ્ઠ મણિલાલભાઇએ પણ અભેદમાર્ગના અનુભવબળથી આપી છે. બ્રહ્મનિષ્ઠ મણિલાલભાઇમાં ધર્મનિષ્ઠા ઉપરાંત તત્ત્વનિષ્ઠા બલવતી હતી. ગુજરાતી ભાષામાં તત્ત્વજ્ઞાનના સાહિત્યનો મૂલ પાયો નાખવાનું માન બ્રહ્મનિષ્ઠ મણિલાલભાઈને જ