________________ ગુજરાતમાં ધાર્મિક અને તત્ત્વજ્ઞાનના સાહિત્યની પરિસ્થિતિ धर्मान्न प्रमदितव्यम्। सत्यान्न प्रमदितव्यम् / (तैत्तिरीय उपनिषद् ) ऋतं च सत्यं चाभीद्धासत्तपसोडध्यजायता // (ऋग्वेद ) ઉપક્રમ: સાહિત્ય પરિષદના વર્તમાન અધિવેશન સમયે ધર્મ અને તત્ત્વજ્ઞાનના વિભાગના પ્રમુખ તરીકે મારી પસંદગી કરવામાં પરિષદના ચાલકોએ જે ઉદારભાવ દર્શાવ્યો છે તેથી સર્વથા આભારી છું. આ વિભાગની જવાબદારીનું પ્રમુખપદ સાહિત્ય પરિષદના પ્રમુખ મહાશય આચાર્ય શ્રી આનંદશંકરભાઈને આપ્યું હોત તો મને પોતાને વિશેષ આનંદ પ્રકટત; કારણકે ધર્મ અને તત્ત્વ એ બે પદાર્થોને તેમણે પોતાની નૈસર્ગિક પ્રતિભા વડે અને વિપુલ અભ્યાસ વડે તેમના જ્ઞાનમંદિરના પ્રાંગણના ક્રીડાકંદુકો બનાવી દીધા છે, અને તે આપણને લીલારૂપે સારી રીતે સમજાવી શકત, અને ધર્મ અને તત્ત્વને લગતું આપણું ગુજરાતી ભાષાનું સાહિત્ય શી રીતે સમૃદ્ધ બનાવી શકાય તેનું રેખાચિત્ર તેઓ સારી રીતે ચીતરી શકત. વાડમયના કાવ્યમીમાડંકો બે વિભાગ પાડે છે :- (1) કાવ્ય અને (2) શાસ્ત્ર. શાસ્ત્ર મનુષ્ય પ્રાણીને ધર્મ અને અધર્મનું ભાન કરાવી કર્તવ્યની પ્રવૃત્તિની દિશા દેખાડી શાસન કરે છે. વળી તે મનુષ્ય પ્રાણીને કાર્યરૂપે જગત, કારણરૂપ પદાર્થ (પછી તે ઈશ્વર, પ્રકૃતિ, ગમે તે સંજ્ઞાથી વર્ણવો) અને કાર્ય-કારણને જાણનાર જીવાત્મા, એ ત્રિપુટીનું મૂલ સ્વરૂપ કેવું છે તેનું શંસન એટલે વર્ણન કરે છે. આ પ્રમાણે શાસ્ત્ર શબ્દની વ્યુત્પત્તિથી સમજી શકાય એમ છે કે ધર્માધર્મની
