________________ વિદૂષકની ભૂમિકા અને તેનું કાર્ય पारिपाश्विकसज्जल्पो विदूषकविदूषितः / स्थापितः सूत्रधारेण त्रिगतं सम्प्रयुज्यते // નાટયશાસ્ત્ર : ગાયકવાડ, 5.138-141; કાવ્યમાલા, 5-124-25. (આમાં ફક્ત પહેલી 3 લીટી મળતી આવે છે); કાશી, 5.136-138 (આમાં પહેલી પાંચ લીટીઓ મળે છે. ૪થી લીટીમાં નાઝ ને બદલે નાળિજાં પાઠ ઉ૫લબધ છે). શેષનું અંગ્રેજી ભાષાંતર, 5.137-141. 12 જુઓ : નરી વિદૂષશે વાપિ પરિપત્ર ઉવ વા सूत्रधारेण सहिताः संलापं यत्र कुर्वते // चित्रैर्वाक्यैः स्वकार्योत्थैवी थ्यगैरन्यथापि वा / आमुखं तत्तु विज्ञेयं बुधैः प्रस्तावना तु सा // નાટયશાસ્ત્ર H ગાયકવાડ, 20.30-31; કાવ્યમાલા, 20.28-29 કાશી, રર.૨૮. પ્રસ્તુત શ્લોકો પરની અભિનવ–ટીકા આ પ્રમાણે છે– વારા ટ્રેન વ્યતાનાં નટીઝમૃતીનાં સૂત્રધાન સધાતમાહો ... વરીન્દ્રઃ સૂત્ર 3 નાથશાસ્ત્ર, 5.29 ઉપર અભિનવભારતી: વિહૂર્ણ ફરિ રિપવિચિતો વિદૂષષમારા વિદૂષ: " (ગાયકવાડ, ખડુ 1, પા. 221) 4 નાટથદર્પણ, ૩.૧૦૫નું વિવરણ (પા. 153) ____ पारिपार्श्विक एव विदूषकवेषधारी विदूषकः / 5 ભાવપ્રકાશન, અધિકાર 10 (પા. 28e, પક્તિ, 18-20). सूत्रधारः प्रथमतो नटः पश्चात्ततो नटी / स पारिपार्श्विकः पश्चात्ततस्ते च कुशीलवाः / विदूषकेण सहिता नाट्यकर्मोपयोगिनः // 16 નાથદર્પણ, 3.105 (ગાયક્વાડ, પા. 153) 7 અગ્નિપુરાણ, 338.5.21-13 8 સાહિત્યદર્પણ, ૬૩૧-૩ર. 9 રસાણું વસુધાકર, 3.360 (ક્રિમ, પા. 172), 10 જુઓ : તે નાસિકમોડઝ નૃત્તીવિષે પ્રસ | गीतवाद्ये च नृत्ते च प्रोऽतिप्रसझातः // खेदो भमेत्) प्रयोत्कृणां: प्रेक्षकाणां तमेव च /
