________________ વિદૂષકનું નામાભિધાન (1) હૃસ્વ: માનવઃ (2) મનોરપક્વં હિત માળવા, અનુતઃ માણવા માળવવી > એ વર્ણફેરની પાણિનિ-સૂત્ર કાશ૧૬૧ પરના પાતંજલ–મહાભાગ્યમાં -સ્પષ્ટતા કરવામાં આવી છે. “વિક્રમોર્વશીય'ના વિદૂષકનું નામ માણવક છે. “શાકુંતલ'માં ભાગ્ય માટે પણ દુષ્યન્ત માણવક સાધન વાપરે છે (જેન માત્તત્વ: માળવવા: 25. -18) એ પણ ધ્યાનમાં લેવા જેવું છે. અહીં શારીરિક વ્યંગ સાથે અનુકંપાની ભાવના પણ પ્રદર્શિત થઈ છે. 6 માઢવ્ય પોતે જ કહે છે: મથTS ઇદવુદ્ધિના તથૈવ ીમ્ | (શાકુંતલ, 6.8,-27-28) 17 સંતુષ્ટને અર્થ સ્પષ્ટ છે. અત્રે ની સમજૂતી મિત્રે સીપુ સૈયર'T - 8 જુઓ પ્રકરણ પહેલું 9 ડૉ. ઉપાધે, “ચંદ્રલેખા’ (ભારતીય વિદ્યા સિરિઝ, 50 6, મુંબઈ, 1945) પ્રસ્તાવના પા. ૨૬-છ. 10 જુઓ પ્રકરણ-હેલું. 1 પ્રકરણ 3, ટિપ્પણ-૧૮માં પૂર લોક આપવામાં આવ્યો છે. 12 કથાસરિત્સાગર, લાવાણુક-લમ્બક 3, તરગ 4, - ખાસ કરીને શ્લોક 109-110 જુઓ. 13 જુઓ : પરિવર્લગ્નો વિદૂષવિદ્રષિવર ( વિપત:) ! થાપિતા સૂત્રધારે ત્રિસ્ત સંપ્રયુષ્ય નાટયશાસ્ત્ર, ગાયકવાડ 5.141. 14 જુઓ : gષાં વિયોજના વિકમરવતામૌગ્નિત્યાનંતિત્રમેળ થાય અથા संभवं सन्धि विग्रहेण, विग्रहं सन्धिना च विशेषेण दूषयन्ति विनाशयन्ति, વિકમં તુ વિનોદવાન વિમારાતિ વિદૂષક' નાટથદર્પણ, 4.168 ઉપરની સમાનતી. (ગાયકવાડ, પા. 198) 15 જુઓ : સ ર વૈરાં નાગર વા વવચિત્રમાન્તિ ભૂઝથાપવવતે રુતિ विदूषकः, क्रीडनत्वाच्च वेशे गोष्ठयां च विविधेन हासेम चरतीति વૈસિ:, ફયુમનામાં !" કામસૂત્ર, 1.4.46 ઉપરનું ભાષ્ય.
