________________ ખાનસા કરવાનાં કારણ. 25 રાખવું એ વાજબી નથી. કોર્ટ ડ્યૂ ડિરેક્ટરના ઠરાવને આવતાં બહુવાર થયાથી તે બજાવવાને તેને માત્ર થોડાંજ અઠવાડીમાં મળ્યાં. પણ તે ખરા મનથી માનતા હતા કે એ કામ કરવું એ મારી - યોધ્યાના લકતફ ફરજ છે. તેિણે ખાનગી ક્ષેત્રમાં લખ્યું છે કે મારા કૃપા ઉ૫૨ નવતાપૂર્વક આધાર રાખી (કેમ કે તેના સરજેલા ના માણસ આ ફેરફારથી સ્વતંત્રતા અને સુખ પામશે) હું આ ફરજ બજાવવાનું કામ ગંભીરપણે અને ચિતાથી પણ શાંત રીત અને શંકા વિના હાથમાં લઉ છું. ખાલસા કરવાનાં કારણક-લૉર્ડ ડેલહાઉસીના અમલની છેલ્લી સાલ 1859 હતી. એ સાલને આરંભે તેણે લકનોના દરબાર ખાતે જનરલ (પાછળથી સર જેમ્સ) ટ્રામ રેસિડેટ હતો તેને ધ્યાને રાજકારભાર હાથમાં લઈ ચલાવવાનો હુકમ આપો. એમ કરવાનું કારણ એ કે લાખા ભાલુસને જે રાજવહીવટથી દુઃખ થાય છે તેને ટેકો આપી વધારે વાર જારી રાખવાથી બ્રિટિશ સરકાર પરમેશ્વરની તથા માણસની નજરે ચડેગાર થાય છે. એ ઢટે 1856 ના ફેબ્રુઆરી માસની ૧૩મી તારીખે પ્રગટ કર્યો. અટકાવી નહિ શકાય એવી અંગ્રેજ સત્તાને પાદશાહ વાજીદ અલ્લી તાબે થયો. તે પણ તેને પદ ગ્લાંડમાં માણસે મોકલ્યા પછી કલકત્તાની પાસે ગાર્ડન રીચ નામે ખુશકારક પરામાં તે ઠરી ઠામ વ. અને તેને વરસે બાર લાખ રૂપિઆનું પેન્શન આપવામાં આવ્યું. એમ વગર લડશે અયોધ્યાનું રાજ્ય ખાલસા થયું. આ કામને લૉર્ડ ડેલહાઉસી ઘણું પ્રમાણિક ગણ સંભારતો હતો. તોપણ કદાચ આથીજ દેશી જાહેર મત તેના અમલના સઘળાં કામ કરતાં વધારે ઉશ્કેરાયું. હિંદમાં કરેલું લૉર્ડ ડેલહાઉસીનું કામ–૧૮૫૬ ના માર્ચ મહિને નામાં માફટ્વસ ડેલહાઉસીએ અધિકાર છોડી દીધે, એ વિળા એની ઉમ્મર માત્ર ચુંમાળીસ વરસની હતી. પણ તે સ્વદેશ ગયા
