________________
વ્યાખ્યાન ત્રીજું.
પર તેને નિર્દોષ કહે તો તે પરથી તેને નિર્દોષ ઠેરવવાની કાયદાની પદ્ધતિ અથવા તે કાયદાસર ગુનેહગાર તે ફરિયાદી એ બેની વચ્ચે ધન્વયુદ્ધ કરાવી જે હારે તેની વિરુદ્ધ ચુકાદો આપવાની કાયદાની પદ્ધતિ આ લોકોએ મુકી દીધી હતી, ને તેને બદલે સાક્ષીઓની જુબાની પરથી ગુન્હો સાબીત કરવાની સુધરેલી પદ્ધતિ સ્વીકારી હતી.
આ પરથી જણાશે કે આરબ લોકોને માટે હુમલો થયો તેની પૂર્વના સમયમાં સ્પેન દેશમાં ધાર્મિક સત્તાને બળે સુધારાનું પુનઃસજીવન થયું હતું.
- કાન્સ દેશમાં એવો પ્રયાસ જુદા બળને આધારે થયે હતો. ત્યાં શરૂઆત ત્યાંના મહાપુરુષોએ અને ખાસ કરી શાલમેન રાજાએ કરી હતી. એના રાજ્યની જુદી જુદી બાબતો તપાસો ને એને મુખ્ય વિચાર એના લોકોને સુધારવાની એની યોજના હતી એ તમને માલૂમ પડશે. પ્રથમ એની લડાઈઓ વિષે વિચાર કરીએ. વારંવાર એ યુદ્ધમાં રોકાયેલો રહેતો, શું એનાં યુદ્ધ માત્ર વિજય મેળવવાની ઈચ્છાથી શરૂ થતાં હતાં? નહિ. એણે યુદ્ધ કર્યા તેમાં એની ઈચ્છા જંગલી પ્રજાઓનું બળ દબાવી દેવાની ને સુધારવાની તરફેણની હતી. એના રાજ્યસમયમાં મોટા ભાગમાં બે પાસના હુમલાઓ દબાવવાને એ હમેશ યુદ્ધક્ષેત્રમાં ઉઘુક્ત રહેતો હતે – દક્ષિણ તરફ મુસલમાનોના હુમલાઓ, ને ઉત્તર તરફ જર્મન ને લેવૉનિક પ્રજાઓના હુમલાઓ, એની લડાઈઓને ઉદેશ વૈદેશિક પ્રજાઓને દબાવવાને હતો. સેંકસન પ્રજાની વિરુદ્ધ એ યુદ્ધમાં પડે તેનું પણ કારણ બીજું કશું નહતું.
* એની યુદ્ધપદ્ધતિ ન તપાસતાં એના રાજ્યની અંદરની વ્યવસ્થા તપાસશે તો પણ તમને આવીજ વાત નજરે પડશે. એના તાબાના બધા મુલકમાં વ્યવસ્થા ને ઐક્ય આણવા એ પ્રયત્ન કરતો હતો. એના તાબાના મુલકે પર એ રાજ્યÉતો મોકલતો ને તે દ્વારા મુલકની સ્થિતિ તપાસી સુધારા કરતો. પાછળથી એ સાધારણ સભાઓની મદદથી
