________________
પપ
વ્યાખાન ત્રીજું. અભિપ્રાય ને વિચારો ધરાવતા હતા, ને તે બધાને ફેલાવો કરવા ઉત્કટ ઈચ્છા રાખતા હતા, એ સમાજે જંગલી સ્થિતિ સુધારવાને ઘણે પ્રયત્ન કર્યો.
છેવટે, સુધરવાનું એક ચોથું કારણ છે. એ કારણનું મહત્વ સારી રીતે સમજવું અશક્ય છે, છતાં એ કઈ તેથી ઓછું અસરકારક નથી; મહાપુરુષોનું આગમન. મહાપુરુષ અમુક યુગમાં શા માટે અવતરે છે, ને તેથી દુનિયામાં શું ફેરફાર થાય છે તે કોઈ પણ માણસ કહી શકતા નથી. એ તે દેવથી નિર્મિત થએલી ગુપ્ત વાત છે. તેમ છતાં એ વાત કંઈ ખરી ઓછી નથી. અમુક માણસો એવા હોય છે કે તેમને અવ્યવસ્થાને સામાજિક મંદતાને દેખાવ નજરે પડે છે, ને તે તેઓ ખમી શકતા નથી. તેમના મનમાં તેથી એ કંટાળે ઉત્પન્ન થાય છે કે તે ન હોય તે સારું એમ તેમને લાગે છે, ને તેથી વસ્તુસ્થિતિ બદલવા તેમને ઈચ્છા થાય છે.
પાંચમાથી નવમા સૈકાની વચમાં યુરોપના લોકોને જંગલી સ્થિતિમાંથી દૂર કરવાને માટે આ બધાં કારણો ને બળોને આધારે જુદી જુદી રીતના પ્રયાસો કરવામાં આવ્યા.
પહેલો પ્રયાસ બહુ અસરકારક નહતો, પણ વૈદેશિક પ્રજાઓએ જ તે પ્રથમ આદર્યો હતો તેથી ગણાવવા લાયક છે. એ પ્રયાસ, વૈદેશિક લોકેએ કાયદાઓ ઘડીને તેને લિખિત રૂપમાં નક્કી કર્યા, તે હતો. છડૂ ને આઠમા સૈકાઓની વચમાં ઘણુંખરૂં બધીજ વૈદેશિક પ્રજાઓના કાયદાઓ લખાણમાં મૂકાયા. આ પહેલાં તે લખાયા નહોતા, વૈદેશિક પ્રજાઓએ રેમન મહારાજ્યમાં પિતાની સત્તા બરાબર સ્થાપી નહોતી ત્યાંસુધી તેઓ માત્ર રૂદિનેજ કાયદા સમાન ગણતા હતા. કાયદાઓ લખાયા એ સુધારાનું પહેલું પગલું હતું. આ પ્રયત્નને ફત્તેહ બહુ મેટી નહોતી મળી. વૈદેશિક લેકોએ રેમન રાજ્ય પર સત્તા મેળવી ત્યાર પહેલાંની તેમની સ્થિતિને માટે એ કાયદાઓ લખાયા હતા. તેઓનું જીવન તે વખતે ભટકતું હતું; સ્થાયી જિંદગી તેઓ જીવતા નહતા. જમીનના માલીક
