________________
૩૮
યુરોપના સુધારાના ઇતિહાસ,
ને લૌકિક સત્તાને પચાવી બેસવાને પ્રયત્ન કરતા હતા, અને જ્યારે આમ . કરવામાં તે ન ફાવ્યો ત્યારે એ રાજસત્તાધિકારીઓ સાથે મળી ગયા, અને સર્વોપરિ સત્તાના કઈક અંશ મેળવવાના હેતુથી રાજાઓની આપખુદી સત્તાને એણે મદદ આપી ને લોકેાની સ્વતંત્રતા પર તરાપ મારી.
પાંચમા સૈકામાં ખ્રિસ્તિ સમાજ તે રામન મહારાજ્ય તરફથી યુરોપને આ પ્રકારનાં સુધારાનાં તત્ત્વા મળ્યાં. વૈદેશિક પ્રજાએ જ્યારે રામન રાજ્યમાં આવી, તે તેણે તેના પર સત્તા મેળવી ત્યારે આજ પ્રકારની સ્થિતિ હતી. આપણા સુધારાના આરમ્ભકાળમાં જે તત્ત્વ એકઠાં થએલાં તે મળી ગએલાં જોવામાં આવે છે તેની ખરાખર સમજુતી મેળવવી હોય, તે આપણે આ વૈદેશિક પ્રજાને વિષે અભ્યાસ કરવા જોઇ એ.
હું જ્યારે વૈદેશિક પ્રજાને વિષે એટલું છું ત્યારે તમે સમજશેાજ કે તેમના ઇતિહાસનું આપણે કંઈ કામ નથી. તમે જાણાજ છે કે આ સમયે રામન મહારાજ્યના જેતાએ જે જે યાહાએ હતા તે બધાજ ઘણું કરીને
એક જાતિમાંથી ઉત્પન્ન થએલા હતા; તે બધા જર્મન પ્રજાના હતા, માત્ર કેટલાક સ્લેવાનિક હતા. વળી આપણે એ પણ જાણીએ છીએ કે તે ખધાજ ઘણુંખરૂં સરખી રીતે સુધરેલા હતા. અલબત સુધારાની બાબતમાં
આ વૈદેશિક પ્રજામાં ચેડાવત્તા ફેરફાર હશે ખરા. જેએ ામ સાથે, વધારે સંબંધમાં આવ્યા હશે તે લેકે વધારે સુધરેલા હશે; જેમકે કૈંક લેાકેાના કરતાં ગાથ લોકેા વધારે સુધરેલા હતા તે રીતભાતમાં વધારે મુલાયમ હતા. પણુ સામાન્ય દૃષ્ટિબિન્દુથી જોતાં તે યુરાપના સુધારાના સંબંધમાં આ બધીજ પ્રજાએ સરખી રીતે સુધરેલી હતી એમ કહી શકાય, તેમના સુધારા અમુકજ હદ સુધીના હતા એમ ગણી શકાય.
આ વૈદેશિક પ્રજાને સ્વભાવ બરાબર સમજવા હોય તેા એક ખાબત વિષે આપણે સૌથી પહેલાં વાકે થવું જોઈએ. એમનામાં દરેક જણને સ્વતંત્રતા ભાગવાની તીવ્ર ઇચ્છા હોય છે, સંસાર ને જીવનની અનિશ્ચિતતાને નહિ ગણકારતાં પૂર્ણ ઉત્સાહથી તે તદ્દન સ્વતંત્રતાથી આનંદ પ્રાપ્ત
