________________
૧૫
યુરાપના સુધારાના ઇતિહાસ.
ચુંટણીના જેવી નહોતી, તાએ જર્મન પતિ ચૂંટી કાઢવામાં આવતા હતા. એ નૃપતિએ સેનાધિપતિ હતા ને તેમના પોતાના વર્ગમાં તેમને સૌથી વધારે બહાદુર ને કુશળ ગણી આજ્ઞાધીન રહેનારા તેમના ગાઠીઆએ . તેમની સત્તા પોતાની મરજીથી સ્વીકારે એવી રીતે તેમને વર્તવું પડતું હતું. આમ વૈદેશિક નૃપતંત્ર મુખ્યત્વે કરીને જનનિયુક્તજ હતું.
હું એમ નથી કહેવા માંગતા કે નૃપતંત્રના આ સ્વરૂપમાં કંઈ ફેરફાર થયા નહોતા કે ખીજાં તત્ત્વા એમાં દાખલ કરવામાં આવ્યાં નહોતાં. જુદી જુદી ટાળી પર થોડા સમય સુધી તેના સરદારા હતા. પણ કેટલાંક કુટુંબ ખીજાંના કરતાં વધારે વિશ્વસનીય, આદરણીય, ને દ્રવ્યવાન થયાં હતાં. આ કારાને લીધે વારસાથી મળતા હકાની શરૂઆત થઈ. હવેથી સરદાર આ કુટુંબમાંથીજ ઘણે ભાગે ચુંટી કઢાતા હતા. ચુંટણીના મુખ્ય નિયમ સાથે તેનાથી જુદો પડતા આ નિયમ સૌથી પહેલા જોડાતા થયા.
વૈદેશિક નૃપતંત્રમાં એક બીજો વિચાર, એક ખીજું તત્ત્વ પણ દાખલ થયું હતું. કેટલીક વૈદેશિક પ્રજામાં, જેમકે ગાય લેાકેામાં, રાજાઓનાં કુટુંબે શ્વરમાંથી ઉતરી આવતાં, અથવા તે એડિન જેવા જે વીર પુરુષોને તેમણે ઈશ્વરના અવતાર જેવા ગણ્યા હોય તેમાંથી ઉતરી આવતાં હતાં. હેામરે વર્ણવેલા રાજા, ઈશ્વર કે શ્વરી અવતારામાંથી ઉતરી આવતા, તે આ પ્રકારનાજ હતા, ને તેમના આવા હક હાવાને લીધે એ રાજાઓની સત્તા સંકુચિત હાવા છતાં તેમના તરફ ધાર્મિક દૃષ્ટિનો પૂજ્યભાવ રાખવામાં આવતા હતા.
વૈદેશિક નૃપતંત્ર પાંચમા સૈકામાં આવું ને આ પ્રમાણે અત્યારથી જુદા ખુદા સ્વરૂપમાં બદલાતું જતું હતું, જો કે એનું આરમ્ભનું સ્વરૂપ હજી કાયમ રહ્યું હતું.
હવે રેશમન નૃપતંત્ર તપાસીએ. આ તદ્દન જુદુંજ છે; એમાં રાજા તે રાજ્યનું મૂર્તિમાન સ્વરૂપ, રોમન પ્રજાના સામ્રાજ્ય ને ગૌરવના જાણે વારસ છે. આગામ ને ટામેરિયસનાં નૃપતંત્ર તપાસા. શહેનશાહ રાજ્યની જુદી
