________________
૧૧
ઉપોદઘાત. બજાવી છે. માત્ર વર્તમાનના ધોરણથી ભૂતકાળના બનાવની પરીક્ષા કરવાની પદ્ધતિને સ્વીકાર ન કરતાં સ્વતંત્રતાથી પરીક્ષા કરવાની એણે આપણને નવી પદ્ધતિ શીખવી છે.
ગીઝોનું વ્યક્તિત્વ. ટુંકામાં ગીઝો વિષે આપણે શું જાણવાનું છે? સત્તા, અર્થાત રાજ્યસત્તાને એ ચહાનાર છે. તેમ છતાં એ સ્વતંત્રમાં સ્વતંત્ર માણસ છે. ઉસાહથી ઘસડાઈ ન જતાં એ તર્કશક્તિ હમેશ ઉપયોગ કરે છે. જનસમાજની એ વધારે દરકાર રાખે છે. અરાજક્તાને એ કદો દુશ્મન છે. તેથી ખરાબમાં ખરાબ પ્રસંગે બિલકુલ અચકાયા વગર, જરૂર પડે તે અનિયંત્રિત રાજસત્તાને શરણે જવું પણ એ વધારે બહેતર ધારે છે. આ પ્રમાણે ગીઝોના વ્યક્તિત્વનું આપણને સંક્ષિપ્ત આલેખન પ્રાપ્ત થાય છે.
ઉન્નતિ.
ઉન્નતિ, સુધારે, શિષ્ટતા, પ્રગતિ–એ બધા શબ્દોના અર્થ લગભગ સરખાજ છે. એ શબ્દોના માત્ર ઉચ્ચારમાં કંઈક અજબ મધુરતા છે. એ મધુરતાનું એક લક્ષણ એ છે કે એ અસ્પષ્ટ છે, છતાં મોહક છે, અવ્યક્ત છે, છતાં આકર્ષક છે, અથવા વધારે ચોકસાઈથી કોઈ એમ પણ કહે કે અસ્પષ્ટ છે તેથી જ મેહક છે, અવ્યક્ત છે તેથી જ આકર્ષક છે. ઈતિહાસનો કોઈ પણ સમય એવો નથી કે જે વખતે પ્રજાની ઉન્નતિ સર્વથા થઈ ચૂકી હેય એમ જોવામાં આવે. સમાજ જેમ જેમ સુધરતો જાય છે તેમ તે ઉન્નતિના આદર્શો પણ વધારે ને વધારે વિકાસ પામતા જાય છે. મનુષ્ય જેમ જેમ આદર્શો સાધવાની વધારે ને વધારે નજીક તો જાય છે તેમ તેમ ઉન્નતિને આદર્શ વધારે વિસ્તીર્ણ ને વધારે પરિપૂર્ણ થત જાય છે. માણસ ઉન્નતિને શિખરે કદાપિ પહોંચતું નથી. તેનું કારણ એક
