________________
વ્યાખ્યાન પાંચમું.
૮૮ માણસની પસંદગી ઉપલા અધિકારી કરત-એ પસંદગી અથવા નિમણુક નિયમ; બીજે, હાથ નિચેના માણસો ઉપલા અધિકારીની ચુંટણી કરતાઆ, જેને આપણે ચુંટણી કહીએ છીએ તેવી ખરેખરી ચુંટણીને નિયમ.
દાખલા તરીકે, ધર્મગુરુ તરીકેની દીક્ષા આપવાનું કામ, માણસને ધર્મગુરુ બનાવવાનું કામ, માત્ર ઉપરજ કરતો. ઉપરી જ પસંદગીનું કામ એ બાબતમાં કરતો હતો. તેમજ પાદરીઓને વૃત્તિઓ ઠેરવી આપવાનું કામ પણ રાજા, પિપ અથવા મુખ્ય ધર્માધ્યક્ષ, કે અમીર એમ કોઈ પણ ઉપરીનેજ હાથે થતું હતું. બાકીની બાબતમાં ચુંટણીની પદ્ધતિથી કામ લેવાતું હતું. ઉપરી ધર્માધ્યક્ષે ઘણે વખત થયાં અને આપણે જે સમય વિષે બોલીએ છીએ ત્યારે પણ, ધર્મગુરુઓના સમસ્ત મંડળ તરફથી ચુંટી કઢાતા હતા; કેટલીક વાર તે લોકો પણ આ બાબતમાં વચમાં પડતા. મઠોની
અંદર મહેતાની પસંદગી સાધુઓ કરતા હતા. રેમમાં પિપની પસંદગી એની મિત્રિસભામાં બેસનારા ધર્મગુરુઓ જ કરતા હતા, અને એક વખત તે રેમના ધર્મગુરુઓના સમસ્ત મંડળે આ કામ કર્યું હતું. આ પ્રમાણે તમે બે નિયમો જુઓ છેઃ ઉપરીને હાથે નિચલા અધિકારીની પસંદગીને નીચલા માણસોને હાથે ઉપરીની ચુંટણી–એ બે નિયમ આ વખતે ખ્રિસ્તિ સમાજમાં માન્ય થયા હતા. ધાર્મિક સત્તાનો ઉપયોગ આ બેમાંની એક રીતે પસંદ થએલા માણસો દ્વારા કરવામાં આવતો હતો.
આ બે નિયમેનો સાથે સાથે ઉપયોગ કરવામાં આવતો હતે એટલું જ નહિ, પણ બન્ને જુદા હેવાથી કેટલીક વાર તેમાં વિરોધ ઉભો થતો હતો. ઘણાં વર્ષો પછી ને ઘણું ફેરફાર પછી ઉપરીને હાથે નીચલા ધર્મગુરુઓની પસંદગીની પદ્ધતિ હમેશ વપરાતી થઈ પણ સાધારણ રીતે તે -પાંચથી બારમા સૈકા સુધી બીજી પદ્ધતિ વપરાતી હતી. આ બન્ને પદ્ધતિ તદ્દન જુદી જ જાતની હોવા છતાં, સાથે સાથે પણ વપરાતી હતી, તે પણ કંઈ આશ્ચર્યકારક નથી. દરેક પદ્ધતિમાં સત્ય ને ઉપયોગિતા છે, અને બન્ને સાથે વાપરવાથી યોગ્ય પુરુષોના હાથમાં સત્તા જવાનો સંભવ વધારે રહેશે.
