________________
ઉપઘાત.. શકીએ કે વિદ્યાનું એને વ્યસન હતું. એનાં સૌથી પહેલાં ને એકલાં રમકડાં એનાં પુસ્તકો જ હતાં. ચાર જ વર્ષને અભ્યાસને અને મ્યુસિડિડિસ ને ડિમાસ્પેનિસ, સિસેરો ને સિટસ, ડૅન્ટિ ને એલ્ફિઓરિ, શિલર ને ગેથે, ગિબન ને શેકસ્પીઅર જેવા મહાન લેખકનાં પુસ્તકે તેમની મૂળ ભાષામાં એ વાંચી શકતે થયો હતો. ઇતિહાસ ને તત્ત્વજ્ઞાન તરફ એનું ખાસ વળા હતું. ઉમ્મરના પ્રમાણમાં એની શક્તિ ને એના જ્ઞાનને વિકાસ ઘણું વધારે થએલો હતો, અરઢ વર્ષની કાચી ઉમ્મરે તે એણે સામયિક પત્રમાં લખાણ કરવાનું શરૂ કર્યું હતું.
ગીઝોનું લગ્ન, આ સંબંધે લખતાં એને લગ્નપ્રસંગ કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં આવ્યો તેની ખાસ નેંધ લેવા લાયક છે; કારણ કે એ પ્રસંગમાં કંઈક અલૌકિકતા છે. એક પ્રખ્યાત કુટુંબમાં અવતરેલી પણ રાજ્યપરિવર્તનને લીધે નિર્ધન અવસ્થામાં આવી પડેલી, અને તે માટેજ ઉદરનિર્વાહાથે લેખક તરીકે કામ કરતી એક સ્ત્રી, નામે મે. પોલિન મ્યુલન એક સામયિક પત્ર ચલાવતી હતી. કામના બોજાને લીધે–પોતે જેને ચહાતી હતી એવા પિતાના કુટુંબીજનોના સુખને અર્થે નહિ, પણ જીવનના નિર્વાહને અર્થે કરવા પડતા લેખક તરીકેના કામના શ્રમને લીધે આ સ્ત્રી એક વાર ભયંકર મંદવાડમાં આવી પડી. એની સ્થિતિ દિવસે દિવસે ગંભીર થતી ગઈ. શું કરવું તેને માર્ગ અને જડત નહોતે. તેવામાં એકાએક એના અજાણતાં, કઈક વીરપુરુષ એની શરણે આવ્યો. તેણે પિતાનું નામ જણાવ્યા વિના, એ સ્ત્રી પર એક પત્ર સાથે એક ઉત્તમ લેખ મોકલ્યો. તેના વિચારોને શૈલી સંસ્કારમય હતાં ને તે સ્ત્રીના વિચારો ને શૈલીના અનુકરણમાંજ હતાં. આ લેખ તે સ્ત્રીએ સ્વીકાર્યો ને પ્રસિદ્ધ કર્યો. તે મંદવાડમાંથી સાજી થઈ ત્યાં સુધી આવી રીતે તે પુરુષ લેખો મોકલ્યા કર્યા. આ ઉપકારનાં કૃત્યની સ્વાભાવિક રીતે જ તે સ્ત્રી પર ભારે ને અજબ અસર થઈ. એ લેખના લેખકને શોધી કાઢવા
