________________
વિચારસ્વાતંત્ર્યને ઇતિહાસ.
ના ઈતિહાસમાં મુખ્ય ભાગ ભજવનારા ઈંગ્લેંડના (સધવાદીએ) Congregationalists ના પંથના સ્થાપકે અંતઃકરણ—સ્વાતંત્ર્યના સિદ્ધાંત હાલેડમાં દાખલ કર્યાં હતા.
સેાસીનસનું માનવું એવું હતું કે આ સિદ્ધાંત ચ પરની રાજ્યની સત્તા દૂર કર્યાં વગર–ચ અને રાજ્યનાં ક્ષેત્ર ખાં પાડયા વગર—પણ સિદ્ધ કરી શકાય. રાજસત્તા અને ધમસત્તાને જેમાં સુયેાગ થાય અને રાજધવિરાધી પથા પ્રત્યે જેમાં પૂણ સહિ ષ્ણુતા દર્શાવાય એવી યેાજના ઘડી કાઢવાને એના વિચાર હતા. આ પ્રકારની યાજનાથી જ× યુરેાપીય રાજ્યેામાં ધાર્મિક સ્વાતંત્ર્ય સિદ્ થયું છે. પરંતુ આ યેાજના કરતાં એક બીજી વધારે સરળ યેાજના છે;–રાજસત્તા અને ધસત્તાનાં ક્ષેત્ર તેાખાં કરવાની તથા પ્રત્યેક ધર્માંને સમાન સ્થિતિમાં મૂકવાની. જળસંસ્કારવિરાધીઓને કદાચ આજ યાજના વધારે પસંદ પડી હોત. તેમને રાજ્ય પ્રત્યે તિરસ્કાર હતા અને ધાર્મિક સ્વાતંત્ર્યને સિદ્ધાંત તેમની નજરે બહુ કિંમતી ગણાતા નહતા. જળસંસ્કારવિરોધી ધમ પાટસ્થ સત્તા (anabaptist) Theocracy) ની સ્થાપના એ જ એમની આદર્શ રચના ગણાઈ હાત. પરંતુ એને અભાવે રાજસત્તા અને ધમસત્તાનાં ક્ષેત્રે નેખાં કરવાની યેાજના એમને સાપેક્ષ દૃષ્ટિએ શ્રેષ્ઠ લાગતી.
યુરોપમાં રાષ્ટ્ર અને ચર્ચનાં કાર્યક્ષેત્રે ભિન્ન કરવા તરફ લેાકમત જોઇએ તેટલા કેળવાયલા ન હતા; કારણ કે મેટાં મોટાં ધ મંડળે. એકસરખી રીતે એમ માનતાં કે વિધર્મી પ્રત્યે ક્ષમા દર્શાવવી એ ધર્મની દૃષ્ટિએ ધાર પાપ છે. પરંતુ આ યેાજના સત્તરમા શતકમાં અમેરિકાના એક ન્હાના ખુણામાં અમલમાં મૂકાઈ. જે યૂરિટન ( ચેાખલીઆ ) લેાકેા ઇંગ્લેંડના ચ` અને રાષ્ટ્રની અસહિ
•
× નોંધ—આ યોજનાને · જ્યુરિસ્ટિક્ષત / પદ્ધતિ કહે છે, આ પદ્ધન તિમાં રાષ્ટ્રને માન્ય એક ચ ઉપર રાષ્ટ્રની પુરી હકુમત હોય છે અને બીજા ચર્ચાને પૂર્ણ સ્વાતંત્ર્ય હાય છે.
