________________
છુટકારાની આશા.
આ મરણભૂમિ પર જ થાડા વર્ષોં પર એનું એક સ્મારક ઉભું કરવામાં આવ્યું છે, જે જોઇને રામન કેથલિક ધર્માંચાર્યોં મનમાં બળતરાં કર્યાં કરે છે.
७८
અનેા જગતના પ્રસિદ્ધ પુરુષોમાંના એક હાવાથી એનું માત હતું તેના કરતાં વધુ દારુણ માનવામાં આવ્યું છે. એ યુગમાં ઇટલિએ જે પ્રસિદ્ધ બલિદાન આપ્યું તેવું ખીજા કાઇ દેશે આપ્યું ન હતું. પરંતુ બીજા દેશામાં ચે પાખંડમતા ધરાવવા માટે શ્રુને જેવી જ નિર્દોષ વ્યક્તિઓનું લેાહી રેડવામાં આવ્યું હતું. ચેાથા હેત્રીનાં, ખીજાં રાજ્યાની સરખામણીમાં ( સાપેક્ષ દૃષ્ટિએ ), ક્ષમાવત ગણાતાં રાજતંત્ર દરમ્યાન તથા રિશલ્યૂ અને મેઝેરીનના રાજકારભારમાં ઠેઠ ૧૬૬૦ સુધી અન્ય સ્થળેા કરતાં ફ્રાન્સમાં વિચાર સ્વાતંત્ર્યને વધુ પ્રમાણમાં અવકાશ હતા. પણ એ ફ્રાન્સના ટુલુઝ શહેરમાં ૧૬૧૯ ની સાલમાં લ્યુશીલીએ વેનીની નામના વિદ્વાન ઇટા લિઅન જે બ્રુનેની માફક આખા યુરેાપમાં ભટકતા હતા તેને અનીશ્વરવાદી અને દેવનિંદક તરીકે ગુન્હેગાર ઠરાવવામાં આવ્યા હતા. તેની જીભ ખેંચી કાઢવામાં આવી હતી અને તેને સળગાવવામાં આવ્યા હતા. ઇલિઝાબેથ અને ૧ લા જેમ્સના સમયનું પ્રેટેસ્ટ ટ ધર્મ પાળનારું ઈંગ્લેંડ પણ વિધર્મી પ્રત્યે જુલમ ગુજારવાની આખતમાં રામની તપાસ સમિતિની હાડમાં ઉતરે એવું હતું. પરંતુ એના જુલમની ભાગ બનેલી વ્યક્તિએ વિશ્વવિખ્યાત ન હોવાથી ધર્માંની બળે કળે, જોર જુલમે, રક્ષા કરવા માટેની ઈંગ્લેંડની તીવ્ર ઉત્કંઠા અયેાગ્ય રીતે ભૂલી જવામાં આવી છે. આમ છતાં જે એક અકસ્માત ન થયા હોત તે ઈંગ્લેંડને શિરે પણ નિદાન અનેા જેટલા જગપ્રસિદ્ધ પાખંડીને પુરા કરવાનું કલંક ચોંટત. કવિ માલે† (Marlowe) પર અનીશ્વરવાદી હાવાના આરેાપ મૂકવામાં આવ્યા હતા પણ સરકારી કામ ચાલવાના પ્રસંગ એના માથા પર ઝઝૂમતા હતા એવામાં એક તુચ્છ તકરાર માટે પીઠામાં એનું ખુન
