________________
૭૨
છુટકારાની આશા..
પહોંચ્યા હતા. જોકે કાયાની દૃષ્ટિએ જીનીવાને એના પર મુકમા ચલાવવાના કશા અધિકાર ન હતા તાપણુ પાખંડી હાવાના તહેામતસર ત્યાં એના પર મુકદમા ચલાવવામાં આવ્યે અને ૧૩૫૩ માં અગ્નિમાં તેની આહુતી આપવામાં આવી. ધાર્મિક જુલમના નિયમે જુલમની આખી રિપાટીયેાજી કાઢનાર Melanchthon મેલેકથાને આ કાય વધાવી લીધું અને એ ભાવિ પ્રજાએ ખાસ અનુસરવા જેવું છે એમ કહી, તેની સ્તુતિ કરી. પરંતુ ભવિષ્યની પ્રજાને તે એક દિવસ એ “ અનુકરણીય કાર્ય”થી શરમાવું પડયું. જીનીવાના કૅલ્વિન ૫થીઓને ૧૯૦૩માં પશ્ચાત્તાપમાં એક સ્મારક ઉભું કરવું પડયું. આ સ્મારક નીચે લખ્યું છે કેઃ—
"
· એના સમયની અઠ્ઠ
આપણા મહાન્ સુધારક ’કૅલ્વિને સામાન્ય થઈ પડેલી ભૂલ કરવાના ગુન્હા કર્યાં.
( આમ સમય પર દોષ ઢાળી દઈ કૅલ્વિનનેા બચાવ કરવાને, તેને નિર્દોષ ઠરાવવાના, પ્રયાસ કરવામાં આવ્યા છે, છતાં કૅલ્વિનિસ્ટને જ એના કૃત્યથી કમકમાં આવતા એ વાત ઢંકાઇ જતી નથી–ઉલટી એ સ્મારકના લખાણમાંથી તે પરાક્ષ રીતે ઉપર તરી આવે છે. )
આમ (રામન ધર્મ સંસ્થા) ચર્ચથી છુટા પડનારા સુધારા પણ ધર્મ સ્વાતંત્ર્ય સ્થાપવાની જરા પણ પરવા કરતા ન હતા. તેઓ તે માત્ર ‘સત્ય’એમની દૃષ્ટિએ જે સત્ય લાગે તેની જ દરકાર કરતા હતા. રામન ધર્માધિકારીઓનું ધ્યેય દુનિયામાંથી પાખંડીનું નામનિશાન ભૂંસી નાંખવાનું હતું, ત્યારે પ્રોટેસ્ટ ંટાના હેતુ પ્રોટેસ્ટંટ મુલકામાંથી વિપક્ષીઓને હાંકી કાઢવાના હતા. બધી પ્રજા એક જ વાડામાં ગાંધાય, એક પંથમાં દાખલ થાય, અને રાજા કહે તે ધર્મનું પાલન કરે એવા આશય રાખવામાં આવતા હતા. આજ સિદ્ધાંત કૅથલિક શહેનશાહ અને જર્મનીના પ્રેટેસ્ટંટ રાજાએ વચ્ચેની લડતના અંત આણનારી સંધિમાં (૧૫૫૫) પ્રતિપાદિત કરવામાં આવ્યા હતા. કેથેરાઇન ડિ મેડીસીએ ફ્રેન્ચ ગ્રેટેસ્ટટાના સંહાર કરીને, અને હારી ઈચ્છા હાય
