________________
વિચારસ્વાતંત્ર્યને ઇતિહાસ.
પ્રકરણ ૪ ભુ.
પ
છુટકારાની આશા.
જે બૌદ્ધિક અને સામાજીક પ્રવૃત્તિને પ્રભાવે મધ્યયુગના અંધકાર વિલીન થવાના હતા અને મુદ્દિને આખરે તેના કારાવાસમાંથી છેડાવનારાને માગ સરળ થવાના હતા તે પ્રવૃત્તિ ઈટલિમાં, ૧૩મી સદીમાં શરુ થઇ હતી. અતિ શ્રદ્ધા અને બાળાભેાળાપણાને લીધે મનુષ્યના અંતરાત્મામાં અજ્ઞાનને જે ધૂસર પડદા ઉભા થયા હતા અને જેને લીધે તેઓ પેાતાનું સ્વરૂપ તેમજ વિશ્વ સાથેના તેમને સંબંધ સમજવાને અશક્તિમાન નિવડયા હતા તે પડદા ધીરે ધીરે ખસી જવા લાગ્યા હતા. માણસને પેાતાના સ્વતંત્ર વ્યક્તિત્વનું ભાન થવા લાગ્યું હતું. દેશ કે કામથી તદ્દન સ્વતંત્ર રીતે પેાતાની પણ કંઈક કિંમત છે એવી તેને ચેતના પ્રકટી હતી અને મધ્યયુગને અજ્ઞાનાંધકાર વિલીન થતાં તેને નવયુગના અરુણાક્યનું દર્શન થવા લાગ્યું હતું. આ પરિવતન, કેટલાંક પ્રજાસત્તાક અને કેટલાંક એકહથ્થુ અને જુલમી રાજસત્તાવાળાં ન્હાનાં ન્હાનાં રાજ્યાની રાજદ્વારી અને સામાજીક પરિસ્થિતિનાં પરિણામરૂપ હતું.
આમ સ્વતઃ પ્રાદુર્ભાવ પામતી નવીન માનવસૃષ્ટિને પોતાના મનેરથેની સિદ્ધિ માટે ઉપયાગ કરવા ઈચ્છનાર વ્યક્તિને એ સૃષ્ટિને માટે કાઇ પ્રેરકની જરુર જણાઈ અને રામ અને ગ્રીસના પ્રાચીન સાહિત્યમાં તેને ઈપ્સિત પ્રેરણાનું ખીજ જણાયું. મધ્યયુગના અજ્ઞાનાંધકારમાંથી મુક્ત થયેલી આ નવસૃષ્ટિ એ પ્રાચીન સાહિત્યમાંથી ચેતન અને પ્રેરણા પામી તેથી ઈંટેલિમાં શરુ થઈ જે નવજીવન યુરોપના ઠેઠ ઉત્તર પ્રદેશામાં પણ ફેલાયું તેને Renaissance રૈનામાં અથવા પુનઃ પ્રત્યેાધકાલને નામે ઓળખવામાં આવે છે. પ્રાચીન સાહિત્ય માટે આમ પ્રબુદ્ધ થયેલી અભિરુચિથી નવીન પ્રવૃત્તિનું સ્વ
૫
