________________
પર
બુદ્ધિનિયંત્રણ.
કામ પણ તેણે પાર પાડયું. પણ એ સભાએ સ્પેઈનની કેવળ આટલીજ સેવા કરી નહતી. કહેવાય છે કે એજ સભાએ અનેક પ્રયાસે. કરી સ્પેઈનમાંથી યહુદી ધર્મને નિર્મૂળ કર્યો તથા દેશને પેટેસ્ટંટ ધર્મોપદેશકના આવેશભર્યા આખ્યાનની ઝેરી અસરમાંથી ઉગારી લીધો. પરંતુ સ્પેઇનને પ્રોટેસ્ટંટ મતની અસરમાંથી અણિશુદ્ધ ઉગારી લેવાનું માન પેઈનની તપાસકારિણી સભા (Inquisition)ને ઘટે છે એ કથન સાબીત કરવું અશક્ય છે; કારણ કે પ્રોટેસ્ટંટ મતપ્રચાસ્નાં બીજ પેઈનમાં રોપાયાં હેત તોપણ એ પ્રતિકૂળ પ્રદેશમાં તે બીજે ફળ નહિ. આ જોતાં સ્પેઇનમાંથી પ્રોટેસ્ટંટ મત દૂર કરવાનું માન તપાસકારિણી સભાને અર્પવું અયોગ્ય મનાશે. છતાં એ સભાની સફળતા માટે શંકા લાવી શકાય એમ નથી. પેઈનમાંની સભાના પ્રયાસોથી વિચારસ્વાતંત્ર્યને છેક દાબી દેવામાં આવ્યું હતું એ વાત નિર્વિવાદ છે.
પાખંડીએ એને વિચૂંટી કાઢવા માટે તપાસકારિણી સભાએ અનેક સાધનો યોજ્યાં, એમાં Edict of Faith ધર્માનુશાસન એ સૌથી વધારે અસરકારક સાધન હતું. આ આજ્ઞાપત્ર અનુસાર તપાસકારિણું સભાની સેવા કરવા માટે લેકેનાં નામ નોંધવામાં આવતાં અને પાખંડીઓ સંબંધી ખબર પૂરી પાડવાની માણસ પાસે માગણું કરવામાં આવતી. વધારામાં વખતોવખત અમુક અમુક જીલ્લાની મુલાકાત લેવામાં આવતી અને જે લેકેને પાખંડી વિષે કશી માહિતી હોવાની શંકા લાગતી તેવાઓને તુરત સભા એક ફરમાનદ્વારા આજ્ઞા આપતી કે હમારે સભા સમક્ષ જાતે હાજર થઈ, હમને મળેલી બધી બાતમી જાહેર કરી જવી, નહિતે તમને શિક્ષાએ ફરમાવવામાં આવશે અને લોકિક અને પારમાર્થિક લાભોથી. હમને વંચિત રાખવામાં આવશે. વસ્તુસ્થિતિ આવી ઉભી થઈ હોવાથી,
ધા-મુરલેકે 'ધ મુસ્લિમ, લોહીએ (૧) અરબ (૨) આફ્રિકન (૩) સ્પેનિશ (૪) મિશ્ર ] -
