________________
બુદ્ધિવાદને વિકાસ. સાલથી કેન્ટાલિઆ પ્રાંતમાં “આધુનિક શાળાઓ સ્થાપવામાં પિતાનું ચિત્ત પરોવેલું હતું. એ બુદ્ધિવાદી હતો અને વિશિષ્ટ રીતે ફોહમંદ નિવડેલો. એની શાળાઓ કવળ સાંસારિક હતી. ખ્રિસ્તી ધર્માધિકારીઓએ ફેરરને ગાળો ભાંડી તેની નિંદા કરી અને તેના પર શાપ વર્ષાવ્યા અને ૧૯૦૯ ની ગ્રીષ્મઋતુમાં દૈવે ફેરરને નાશ કરવાની એ ધર્માધિકારીઓને તક આપી. બારસિલના કામદારોની હડતાલ દિન પ્રતિદિન વધતી ચાલી અને પરિણામે ઉગ્ર બળ થશે. આ હડતાલની પ્રવૃત્તિના શરૂઆતના દિવસોમાં ફેરર અચાનક ત્યાં જઈ ચઢેલો અને તેના વિરોધીઓએ ઉગ્ર બળવામાં પરિણમેલી–એ–હડતાલ માટે એને જવાબદાર ઠરાવવાની અનુકૂળ તક સાધી. ખેટા સાક્ષી પુરાવા ઉભા કરવામાં આવ્યા, ખોટા દસ્તાવેજો પણ લખાયા. ફેરરના બચાવના પુરાવા ગુપ્ત રાખવામાં આવ્યા હતા. કેથલિક પંથી વર્તન માનપત્રોએ ફેરર વિરુધ્ધની લાગણી ઉશ્કેરનારાં લખાણ પ્રકટ કર્યા અને બારસિલેનાના આગેવાન ખ્રિસ્તી ધર્મગુરુઓએ બધા તોફાનના મૂળરૂપ “આધુનિક શાળાઓના સ્થાપનારને જાતે ન કરવા માટે સરકારને આગ્રહ કર્યો. લશ્કરી અદાલતે ફેરરને ગુન્હેગાર ઠરાવ્યો અને ફેરર ગોળીથી મરાયો. આજની ઘડીએ તપાસકારિણી સભાઓ (Inquisition) અસ્તિત્વમાં ન હોવાથી એના શત્રુઓને ફેરરને મરાવવા માટે દેહ અને અરાજક્તા ફેલાવવાના બેટા આરોપો તેની સામે ઉભા કરવા પડ્યા હતા. ફેરરે બુદ્ધિસ્વાતંત્ર્ય અને વિચારસ્વાતંત્ર્ય માટે પિતાનું મેંઘું બલિદાન આપ્યું હતું. આ બનાવથી યુરોપમાં જે કોધાગ્નિ પ્રકટ થયા હતા અને ફ્રાન્સમાં એ કૃત્ય સામે સામે જાહેર રીતે જે તિરસ્કાર અથવા અણગમે પ્રદર્શિત કરવામાં આવ્યો હતો તે પરથી ભવિષ્યમાં આવાં અંતિમ પગલાં ફરીથી ભરાતાં અટકશે એ સંભવિત છે, પણ જે દેશમાં ચર્ચ આટલું બધું સત્તાવાન અને આટલું બધું ધર્મધ છે અને જ્યાં રાજનીતિજ્ઞો આટલા બધા ભ્રષ્ટ છે કે દેશમાં લગભગ બધું જ બની શકે. . .
