________________
વિચારસ્વાતંત્ર્યને ઈતિહાસ.
૧૧૧ ખ્રિસ્તી ધર્મ અને તે ખ્રિસ્તી ધર્મથી પૂર્વ અને ચઢતે ધર્મ હતો. ટૂંકાણમાં એ નવા ધર્મના સિદ્ધાંતે આ મુજબ હતા. ઈશ્વરનું અસ્તિત્વ, આત્માનું અમરત્વ, ભ્રાતૃભાવ, માનવદયા, વિધમી પર હુમલો કરવાને પ્રતિબંધ, સર્વ ધર્મ પ્રત્યે માન અને આદર નીતિના આચરણ માટે ઉત્તેજન આપવાના હેતુથી ઘર કે દેવળમાં સભાઓ ભરવી વગેરે. સરકાર આ નવા ધર્મની કોઈ વાર ઉઘાડી તે કોઈ વાર ગુપ્ત રક્ષા કરતી અને એ શિષ્ટ બુદ્ધિશાળી લોકવર્ગમાં સહેજ ફતેહમંદ નિવડે હતે.
આ રાજ્યમાં Lay state ઐહિકતા–પ્રધાન રાષ્ટ્ર સ્થાપવાને વિચાર જનતામાં અતિપ્રિય થઈ પડ્યો હતો અને ૧૮ મી સદીના અંત સમયે કાન્સ દેશમાં ખરું જોતાં ધાર્મિક શાંતિ સ્થપાઈ હતી. ૧૭૯૯ના વર્ષથી consulate “કાન્સીલગીરીના અમલમાં એજ પદ્ધતિ કાયમ રાખવામાં આવી હતી. પરંતુ નેપોલિઅને થિઓફિલેનથ્રોપિને આશ્રય આપ્યો નહિ. ચાલુ રાજવ્યવસ્થાથી લોકમાં સહેજ પણ અસંતોષ ન હતો છતાં ૧૮૦માં નેપોલિઅને ચાલુ રાજ્યપદ્ધતિ ઉથલાવી નાંખી, વળી પાછો પિપને સત્તા પર આણવાનો નિર્ણય કર્યો. એના અમલ દરમ્યાન કેથલિક ધર્મ ફરી પાછો પ્રજાની મોટી વસ્તીએ સ્વીકાર્યો. એ ધર્મને રાજ્યનું રક્ષણ મળ્યું. પ્રજાના પૈસામાંથી ખ્રિસ્તી ધર્મગુરુઓને ફરી પગાર અપાવા માંડ્યા અને મુકરર મર્યાદામાં વળી પાછો ધર્મામંદિર પર પોપને અધિકાર મનાવા લાગ્યા. અન્ય ધર્મ પ્રત્યે સહિષ્ણુતા કાયમ રાખવામાં આવી. આ બધું કાન્સના પ્રજાસત્તાક રાજ્ય અને પિપ વચ્ચે ધર્મસંબંધી જે કરાર થયા તેનું પરિણામ હતું. એક અતિ વજનદાર વ્યક્તિનું કહેવું છે કે જે આ ફેરફારો કરતાં પહેલાં પ્રજાની સંમતિ લેવામાં આવી હતી તે પ્રજા ફેરફાર કરવા વિરુદ્ધ અભિપ્રાય દર્શાવત. આ વજનદાર વ્યક્તિનું અનુમાન સાચું હશે કે કેમ એવી કોઈ શંકા કરીયે શકે. છતાં અમને એટલું તો લાગે છે કે નેપેલિઅને ધર્મવિષયમાં ઉપર પ્રમા
