________________
૧૨
ધાર્મિક સ્વાતંત્ર્ય.
થઇ હતી એ વાતના ઉલ્લેખ કરી સતાષ પામીશું. બીજા પ્રકરણમાં બુદ્ધિવાદની પ્રગતિને ઇતિહાસ આલેખતી વખતે ઉપર કથા સિવાયની બીજી જે જે છૂટ મળી તે તે દર્શાવીશું.
ફ્રાંસ
ફ્રાંસ દેશમાંની સત્તરમા અને અઢારમા શતકમાંની ધમ સબંધી વસ્તુસ્થિતિ સરખાવતાં માલુમ પડે છે કે એ શતકામાં ઇંગ્લેંડમાં જે વિકાસ થયેલ તેના કરતાં ફ્રાન્સની સ્થિતિ છેક વિપરીત હતી. ઇંગ્લેંડમાં ધાર્મિક સ્વાત ંત્ર્યની દિન પ્રતિદિન પ્રગતિ થતી જતી હતી ત્યારે ફ્રાન્સમાં તે હતું એટલું સ્વાતંત્ર્ય પણ અધિકાધિક ઘટતું જતું હતું. ૧૬૭૬ની સાલ સુધી તે કેથલિકધમ પ્રધાન ફ્રાન્સ દેશમાં ગ્રેટેસ્ટ ટ હ્યુજેનેટ્સ ( Hugenots ) સુખ શાંતિથી રહી શકતા. એમના ભિન્ન ધ મતને સહન કરવામાં આવતા. પરંતુ ત્યાર પછીના સે વર્ષો સુધી તેમને રાજ રક્ષણમાંથી બહિષ્કૃત કરવામાં . આવ્યા હતા. ૧૫૯૮માં નીકળેલા (Nantes) નેસના અનુશાસનથી તેમને સ્વાતંત્ર્ય મળેલું ખરું' પણ તે અપૂર્ણ અને અમર્યાદિત હતું. ઉદાહરણ તરીકે, લશ્કરી અમલદારી નાકરી માટેના અધિકારમાંથી તેમને ખાતલ કરવામાં આવેલા અને પેરિસ તેમજ ખીજા શહેર અને જીલ્લામાં વસવાની તેમને મના હતી. વળી જે કાંઈ સ્વાતંત્ર્ય મળેલું તે આ હ્યુજેનેટ્રસ (Huguenots) ને જ મળેલું, બીજા ૫થાને એનાથી વચિત રાખવામાં આવ્યા હતા. પરંતુ ફ્રાન્સના પ્રોટેસ્ટંટ લોકેા પર ષણ ભાગ્યદેવીનાં હાસ્ય પુષ્પો ચિરકાળ સુધી વેરાયાં ન હતાં. ૧૩મા અને ૧૪મા લુઇના સમયમાં ફ્રાન્સના રાજતંત્રના સુકાની ધર્મોપદેશકે! રિાવ્યુ અને મેઝેરને તે ૧૫૯૮ના નેસ Nantesના અનુશાસનનું અક્ષરશઃ પાલન કરી ફ્રેંચ પ્રોટેસ્ટંટને મત સ્વાતંત્ર્ય ભાગવવા દીધું. પરંતુ ૧૬૬૧માં ૧૪મા લુઇએ રાજ્યની લગામ પેાતાના હાથમાં લીધી કે તુરત પ્રોટેસ્ટંટ વિરુદ્ધ કાયદાની પરપરા શરુ ચ; તે એટલી ચાલી કે પરિણામે ૧૬૭૬ની સાલમાં ૧૫૯૮ની
