________________
દ્રવ્ય પાપ
ત્રણ સંતાનો રૂડાં રૂપાળા, હસીહસીને ખેલનારા, સંસારની સ્ટેન્પર આવ્યા હોય ત્યારે ચોથું સંતાન રંગે શ્યામ, મૂંગુ, બોબડું, ઠુંઠું, પોલિયાનો રોગ, હાડકા તથા લોહીનું કેન્સર લઇને આવે છે. અથવા બે-ચાર વર્ષે કેન્સરમાં રીબાઇને મરે છે તેમાં કારણ શું? વિષયવાસનાના રંગમાં રંગાયેલી ધર્મપત્ની જ જ્યારે પતિદેવને મૃત્યુના ઘાટે ઉતારતી હોય અને પતિ પણ પોતાની પ્રાણપ્યારીને વિષપાન કરાવતો હોય ત્યારે દીવા જેવી સ્પષ્ટ વાત છે કે - કોઇક ભવે પતિ-પત્ની માર્ય અને મારક રૂપે હોવાથી તે ભવમાં પડેલા હિંસક ભાવના સંસ્કારોનું ફળ હજી પણ મરીને કે મારીને ભોગવવું પડે છે, માીમારની જાળમાં અમુક જ માદ્લા પકડાય છે અને બીજાં ટકી જાય છે, માંસ વેચનારના હાથમાં એક ભૂંડ આવ્યું અને બીજું ભાગી ગયું. ઇત્યાદિ પ્રસંગોમાં કારણ એક જ છે કે કર્મોનો ભોગ્ય કાળ એકને કદાય આજે આવ્યો અને બીજાને બે - ચાર દિવસે આવે અથવા બંનેનો સંબંધ નહી હશે તો પકડાયા વિનાનું ભૂંડ એવા સ્થાને ભાગી જશે જ્યાંથી કસાઇના હાથમાં તો શું પણ ષ્ટિમાં પણ ન આવે. આપણા પોતાના જીવનમાં મારકાટ, ગાળોનું આદાન-પ્રદાન અને કર્મોનો વિપાક જોરદાર ઉદયમાં આવી જાય તો એક જ ઝાટકે બીજાનું ગળું દબાવતા વાર લાગે તેમ નથી ઇત્યાદિ પ્રસંગોમાં કર્મરાજાની સત્તા જ સ્પષ્ટ દેખાય છે. દ્રવ્ય પાપોને પરસ્પર જ ભોગવવાના રહેશે. ઉપરના વિવેચનમાં માર્ય મરવાવાળો અને મારક એટલે મારવાવાળો. આ રીતે એક ગાળો દેનાર બીજો સહન કરનાર, એક ડંડાથી મારે બીજો સહન કરે. પરસ્પરમાં કોઇક કર્મ બેઆની, કોઇક ચાર આની, આઠ આની અને કોઇક કર્મ એક જ ઝાટકે બીજાના મોતને માટે થાય છે. મતલબ કે બાંધેલા કર્મોના ફળ અનુભવ્યા વિના અન્ય માર્ગ નથી.
ભાવપાપ (કષાયભાવ)
શેષ રહેલા ક્રોધ, માન, માયા, લોભ, રાગ-દ્વેષ, રિત-અતિ, વૈશુન્ય અભ્યાખ્યાન, પરપરિવાદ, માયા-મૃષાવાદ અને મિથ્યાત્વ નામના ૧૩ પાપસ્થાનકોને ભાવપાપ કહેવાયા છે જે વ્યપાપો કરતાં વધારે ખરાબ છે, કેમકે - બે વ્યકિતઓના પાપને પ્રગટ કરાવનાર, સમાજને લડાવનાર, દેશમાં ભાગલા પડાવનાર, સાસુવહુને લડાવનાર, પતિ-પત્નીને રોવડાવનાર, નણંદ-ભાભીને જન્મ જન્મની વૈરણ બનાવનાર કષાય નામનું પાપ છે. જેની વિદ્યમાનતામાં વ્યકિતમાત્રને તેટલા સમય પૂરતી ધર્મની અને ખાનદાનની અને વ્રતવિશેષની પણ મર્યાદા રહેતી નથી. ઉત્તમોત્તમ વકતવ્યત્વને
૯૩