________________
૩૮૦ " વલસની સંધિઃ ઈ. સ. ૧૯૧૯ના આરંભમાં હૈઈડ જે, ફેન્ચ પ્રધાન કલેમેજો, વુડરે વિલ્સન આદિ મુખ્ય રાજ્યોના પ્રતિનિધિઓ પેરિસમાં એકઠા થયા, અને પાંચ માસ પર્યત ચાલેલી મસલતને પરિણામે વર્સેલ્સના “આયના મહેલમાં તેમણે જર્મન પ્રતિનિધિઓ જોડે સંધિ કરી. તેમાં એવું ઠરાવવામાં આવ્યું, કે જર્મન આફ્રિકાનાં સંસ્થાનો અંગ્રેજોને સોંપી દેવાં, આલ્સાસ અને લેરેન પ્રાંતે ફ્રાન્સને પાછા આપવા, ડેન્ડિગ બંદર પોલેન્ડને આપવું, અને યુદ્ધદંડની ભારે રકમ મિત્રરાજ્યોને આપવી. આ રકમ ઠરાવવા માટે એક કમિશન નીમવામાં આવ્યું. આ દંડ ભરવામાં જર્મની શઠતા કે વિલંબ ન કરે, તે ખાતર તેના ઉદ્યોગના કેન્દ્રસ્થાન સમા રૂહર પ્રાંતમાં ફેન્ય સૈન્ય પડી રહે એમ ઠરાવવામાં આવ્યું. કેટલાંક સૈકાથી રશિઆ, ઑસ્ટ્રિઆ, અને જર્મની વચ્ચે વિભક્ત થએલા પિલેન્ડને રાષ્ટ્રીય આકાંક્ષા અનુસાર સ્વાતંત્ર્ય આપવામાં આવ્યું. ઑસ્ટ્રિઆ અને હંગરીનાં રાજ્યો નિરાળાં કરવામાં આવ્યાં. ઉપરાંત ઓસ્ટ્રિઆના કેટલાક પ્રાંત અલગ કરી ક્રિકેસ્લાવિઆ અને યુગોસ્લાવિઆ નામે નવાં રાજ્યો નિર્માણ કરવામાં આવ્યાં, તુર્ક સામ્રાજ્યમાંથી મેસોપોટેમિઆ અને સરિઆ ઈગ્લેન્ડ અને ફ્રાન્સના વર્ચસ્વ નીચે આવ્યાં, અને મેસિડોનિઆ ગ્રીસને મળે. આમ જગતને રાજકીય નકશે પલટી ગયો.
પ્રજાસંઘઃ અનિષ્ટમાંથીએ ઈષ્ટ નીપજે છે. વુડરે વિલ્સનના આગ્રહથી વર્સેલ્સની સંધિના એક અંશ તરીકે પ્રજાસંઘ” (League of Nations) ની સ્થાપના કરવામાં આવી. “આંતર રાષ્ટ્રીય સહકારને ઉત્તેજન આપવા, અવિગ્રહનીતિને સ્વીકાર કરી દેશની શાંતિ અને સલામતીમાં વૃદ્ધિ કરવા, પ્રજાપ્રજાઓ વચ્ચે ન્યાય અને સન્માનને સંબંધ જાળવવા, આંતર રાષ્ટ્રીય કાયદાને આધારે રાજ્યને પરસ્પર વ્યવહાર ચલાવવા, ન્યાય જાળવવા, અને સંગઠિત પ્રજાઓ જોડેના વ્યવહારમાં થએલી સર્વ સંધિને માન આપવા”ના સ્તુત્ય ઉદ્દેશથી ૨૭ રા આ સંધમાં પ્રથમ જોડાયાં. પછી તેમની -સંખ્યા વધીને ૫૫ જેટલી થઈ. આ સંઘના સભ્ય પિતાના કલહને શાંતિથી યુદ્ધ વિના નિર્ણય આણવા કબુલ થયા છે, છતાં કોઈ રાજ્ય હઠીલું થાય તો તેની જોડે ઉદ્યોગ અને વ્યાપારનો સંબંધ બંધ કરી તેની સાન ઠેકાણે