________________
૩૭
સેનાપતિ ટાઉનશેન્ડને શરણ થવાની ફરજ પડી, ઇ. સ. ૧૯૧૭, ગેલીપેોલી અને મેસે પેટેમિઆમાં પરાભવ પામેલાં મિત્રરાજ્ગ્યાના લશ્કરી તારદારને પારેા આમ નીચે ઉતર્યાં.
સામુદ્રિક યુદ્ધઃ મહાયુદ્ધના આરંભમાં જાપાને ઈંગ્લેન્ડને પક્ષ લઈ કિઆઉચાઉ નામે જર્મન થાણું કબજે કર્યું. એમના નામે જર્મન હાજે હિંદના કિનારા પર ગોળીબાર કર્યાં, પણ આસ્ટ્રેલિઆની સિડની આરમારે તેને નાશ કર્યા. આ તરફ અંગ્રેજ નૌકાસૈન્યની જાગૃતિને લીધે જર્મન કાલે નિરુપયેાગી થઈ પડયા, અને જર્મનીના પરદેશ જોડે વેપાર બંધ પડયા. જર્મનીએ પણ ઈંગ્લેન્ડને હંફાવવા માટે ઉત્તર સમુદ્ર અને અંગ્રેજી ખાડીમાં સુરંગો પાથરી, અને જળડૂખી નૌકા (Submarine) વડે વહાણો ડુબાવવા ઉપરાંત વિમાનમાંથી ગેાળા ફેંકી શહેરાના નાશ કરવા માંડયા. એથી લેાકેામાં ત્રાસ વર્યાં, પુષ્કળ પ્રાણહાનિ થઈ, અને માલમતાનું નુકસાન થયું. પરંતુ સામુદ્રિક વર્ચસ્વની સ્પર્ધાના નિર્ણય જટલેન્ડ પાસેના જબરા યુદ્ધમાં થયે. જર્મન નૌકાસૈન્ય પાછું હઠયું, અને કાઈ પક્ષને નિશ્રિત જય થયા નહિ, છતાં ઈંગ્લેન્ડ પર સવારી કરવાની અને સામુદ્રિક શ્રેષ્ઠતા મેળવવાની જર્મન મહ
ત્ત્વાકાંક્ષાને અંત આવ્યા. હવે જર્મનીને સંસ્થાને જોડેને સંબંધ તૂટી જવાથી તેના શત્રુઓને અનુકૂળતા મળી. પરિણામે કિઆઉચાઉ જાપાનને હાથ પડયું, પેસિફિકનાં સંસ્થાના આસ્ટ્રેલિઆ અને ન્યૂ ઝીલેન્ડે લીધાં, આફ્રિકાનાં સંસ્થાને મિત્રરાજ્યાએ હસ્તગત કર્યા, અને પૂર્વ આફ્રિકાનાં જર્મન સંસ્થાને હિંદી અને દક્ષિણ આફ્રિકાનાં સૈન્યે મળી જીતી લીધાં.
ઇટલી અને ગ્રીસ: યુદ્ધના આરંભમાં ઇટલી તટસ્થ રહ્યું હતું, છતાં સ્ટ્રિઅન હુકુમતનાં ઈટાલિયન વસ્તીવાળાં ટ્રેન્ટ અને ટ્રિએસ્ટ શહેરા લેવા માટે આસ્ટ્રિના સૈન્યને રાકી રાખવા જેટલી સેવા કરી. ઇ. સ. ૧૯૧૭માં જર્મન સૈન્યની સહાયથી આસ્ટ્રિઆએ ઇટલીને હરાવ્યું, પણ એંગ્લો-ફ્રેન્ચ સૈન્ય આવી પહેાંચવાથી શત્રુઓનાં સૈન્યા પાછાં ફર્યાં.
ગ્રીસ પ્રથમ તટસ્થ રહ્યું, પણ પછી સેલેાનિકામાં મિત્રરાજ્યનું સૈન્ય ઉતર્યું. એથી સર્વિંઆને આસ્ટિઆથી છેડાવવામાં મિત્રરાજ્યે ગ્રીસની સહાયની અપેક્ષા રાખવા લાગ્યાં. રાજા કોન્સ્ટેન્ટાઈન જર્મનીને સહાય આપવા